مفاهيم اعتباري در حكمت اشراقي و حكمت صدرايي: پژوهشي تطبيقي درباره معقول ثاني از ديدگاه شيخ اشراق و علامه طباطبايي

Secondary Intelligibles in Suhravardiʹʹs and Allameh Tabatabaeiʹʹs Views

بحث مفاهيم اعتباري يا معقول ثاني از مباحث محوري در فلسفه اسلامي است كه تمركز و تاكيد شيخ اشراق بر آن، يك نقطه عطف محسوب مي‌شود. علامه طباطبايي نيز به‌عنوان نماينده بارز حكمت صدرايي در دوران معاصر، به تبيين اين بحث در چارچوب حكمت متعاليه پرداخته است. آراي دو حكيم، در ملاك تشخيص مفهوم اعتباري، تعريف و تقسيم مفاهيم اعتباري، نحوه وجود مفاهيم و معقولات ثانيه، ملاك صدق اين مفاهيم و مصاديق آن‌ها قابل مقايسه‌اند. ادعا در نوشتار حاضر بر آن است كه اختلاف دو فيلسوف درباره نحوه وجود معقولات ثانيه فلسفي، بيش از آن‌كه مربوط به ديدگاه آنان راجع به اصالت وجود يا ماهيت باشد، به اذعان يا عدم اذعان آنان به تمايز مفاهيم فلسفي از مفاهيم منطقي دارد. ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي در مجموع بياني ديگر از يافته‌هايي است كه ملاصدرا در باب معقولات ثانيه بدان دست يافته بود. از اين رو، صرف‌نظر از ابتكارات خود علامه، اين پژوهش تطبيقي، به نوعي مقايسه ميان فلسفه اشراقي و فلسفه صدرايي نيز محسوب مي‌شود.

The present paper aims to compare Allameh Tabatabaeiʹs view on the issue of secondary intelligibles with Suhrawardiʹs. For this purpose, after describing the views of Suhrawardi and Allameh Tabatabaei on the definition and classification of objective and subjective concepts, how these concepts exist outside and inside mind, the criterion of truth, comparison of the two concepts, manifestations of subjective concepts, etc., their views on the above issues are compared. The topics discussed in this paper reveal that both philosophers have achieved an understanding of subjective concepts and distinguish them from objective ones. However, Suhrawardi has not made any distinction between different kinds of subjective concepts and has mentioned philosophical and logical concepts on the same plane. As a result, he has founded logical convictions upon philosophical concepts; Allameh, however, makes division between secondary intelligibles and places philosophical and logical concepts in two separate groups; As such, he makes distinctions between their convictions.