وجود ذهني و حقيقت علم؛ تفسيري تجزيه گرا از ديدگاه ملاصدرا

Knowledge and Mental Existence; A Pluralist Interpretation of Mulla Sadraʹʹs View

بر اساس يك تفسير حداكثري از نظريه وجود ذهني مي‌توان اين نظريه را مشتمل بر سه ركن دانست: 1. در موارد علم حصولي امري (يا صورتي) در ذهنِ (نفس) عالِم وجود مي‌يابد؛ 2. حقيقت علم حصولي چيزي جز همان صورت موجود به وجود ذهني نيست؛ 3. صورت موجود در ذهن به گونه‌اي مطابق با معلوم خارجي است (واقع‌نمايي علم). در اين مقاله تفسيري از ديدگاه ملاصدرا كه ضمن پذيرش ركن نخست با ركن دوم مخالفت مي‌ورزد تشريح و سپس بررسي مي‌شود. اين تفسير، كه مي‌توان آن را به دليل تفكيك ميان حقيقت علم و وجود ذهني «تفسير تجزيه‌گرا» ناميد، از سوي استاد جوادي آملي ارايه شده كه مدعي تغاير ميان وجود حقيقي علم از يك سو، و وجود ذهني و ظلّي معلوم در ذهن از سوي ديگر است. از آن‌جا كه مخالفت با ركن دوم پيش از ملاصدرا نيز داراي سابقه است به‌منزله زمينه تاريخي بحث دو نظريه ديگر نيز بررسي مي‌شوند. نظريه اول از آنِِ فخررازي است كه هر چند به وجود صورت‌هاي ذهني معترف است حقيقت علم را همان صورت ذهني نمي‌داند. نظريه دوم از سوي فاضل قوشچي ارايه شده كه طبق آن حقيقت علم امري قايم به ذهن و موجود به وجود خارجي است كه با معلوم كه امري حاصل در ذهن و موجود به وجود ذهني است مغاير است. نتيجه كلي بررسي اين نظريات آن است كه هر سه با اشكالات يا دست‌كم ابهامات قابل توجهي مواجه‌اند.

According to a strong version of the theory of "mental existence", this theory includes three main claims: 1. Perception implies the existence of an idea in the mind of the subject; 2. the reality of the perception is nothing but the mental idea and 3. this mental idea corresponds the external perceived object. In this paper, I shall examine an interpretation of Sadraʹs view which accepts the first claim while rejecting the second. This interpretation, presented by Javadi Amoli, draws a distinction between the existence of perception and the mental existence of the perceived object. Before this examination, I explore two similar views proposed before Mulla Sadra by Fakhr al-Din Al-Razi and al-Qushchi. Fakhr al-Din Al-Razi, though believing in the mental ideas, thinks that the reality of perception consists in the relation between the mind and the external world. According to Qushchi, the reality of the perception is an immanent entity in the mind which is different from what possesses the mental existence. The final conclusion of this paper is that all these three views encounter serious philosophical challenges.