زمينه‌ها و علل طرح نظريات فلسفي ناسازگار در آثار ملاصدرا

Contexts and Causes of Posing Inconsistent Philosophical Theories in Mulla Sadra’s Works

ملاصدرا درباره برخي از مباحث فلسفي در آثار مختلف خويش نظريات متفاوتي بيان كرده است كه در يك نظام فلسفي واحد قابل جمع با يكديگر نيستند. در اين مقاله با طرح اينگونه مباحث، علت متفاوت بودن نظريات ملاصدرا در موارد ذيل بررسي خواهد شد: موضوع حركت جوهري؛ حركت توسطيّه؛ عامل ايجاد زمان؛ ماهيت علم؛ علم الهي به جزييات؛ فاعليت الهي؛ رابطه علت و معلول؛ ملاك نيازمندي ممكن به واجب؛ معاني ماهيت؛ نحوه اتصاف ماهيت به وجود؛ وحدت وجود؛ تجرد و حدوث نفس. با بررسي اين موارد مشخص ميشود كه طرح نظريات مختلف در آثار ملاصدرا ناشي از يكي از عوامل زير است: 1. تغيير ديدگاه ملاصدرا در طول زمان (وي نخست به اصالت ماهيت و سپس به اصالت وجود و تشكيك وجود قايل شده است و در نهايت به نظريه وحدت شخصي وجود دست يافته است)؛ 2. رعايت جنبه تعليمي در بيان مطالب؛ 3. طرح نظريات بر اساس مباني مختلف (مبناي قوم، مبناي وحدت تشكيكي وجود و مبناي وحدت شخصي وجود)؛ 4. تلاش براي نگارش يك دوره مدون از مباحث فلسفي.

In his various works, Mulla Sadra has presented different views concerning certain philosophical issues which cannot be gathered in a single philosophical system. In this paper, with reference to such issues, the writers have examined the causes of these different views. For a more thorough study of the related cases, they have investigated different theories including the trans-substantial motion, the mediating movement, the cause of time, the nature of knowledge, God’s knowledge of particulars, divine activity, the cause-effect relation, the criterion for the dependence of possible beings on the Necessary Being, meanings of quiddity, the quality of attribution of existence to quiddity, unity of being, immateriality, and createdness of the soul. A study of these issues indicate that the existence of different views in Mulla Sadra’s works is rooted in one of the following factors: 1) a change in his philosophical theories and ideas over time (initially, he believed in the principiality of quiddity, then in the principiality of existence and gradedness of being, and finally in the individual unity of existence); 2) observing the instructional aspect in expressing his views, 3) posing his theories based on different principles (people, graded unity of being, and individual unity of existence); 4) trying to compose a pseudo-encyclopedic series of books on philosophical discussions.