مفهوم ‌‌شناسي «توكل» و نتايج آن از منظر نهج‌البلاغه

The Concept of "Trust in God" and Its Results from the Perspective of Nahj al-Balagha

توكل از مفاهيم اخلاقي و عرفاني فرهنگ اسلامي است. علماي اخلاق با تاسي به قرآن، مسلمانان را به تحقق عيني اين مفهوم در زندگي فردي و اجتماعي خود توصيه كرده‌اند و عارفان از آن، به‌عنوان يكي از مقامات عرفاني ياد كرده و پشت‌سرگذاشتن آن را براي هر سالكي ضروري دانسته‌اند. منابع اخلاقي و عرفاني ما، مشحون از ضرورت رويكرد به توكل است. توكل در نهج‌البلاغه، هم در معناي اخلاقي و هم در معناي عرفاني به‌كار رفته است. علي (ع) در نهج‌البلاغه، از جهات مختلف بر اهميت توكل تاكيد كرده و آن را پايه ايمان، عامل متانت اخلاقي، راهي براي دستيابي به فقر عرفاني و عامل تفكر دانسته‌اند. توكل در اين كتاب هرگز جانشين كوشش آدمي معرفي نشده است، بلكه توكل در جايي كاربرد دارد كه دست آدمي از اقدام آن كوتاه است. تلاش نگارنده در اين مقاله، بررسي مفهوم توكل در انديشه شيعه براساس كتاب مهم نهج‌البلاغه (مهم‌ترين كتاب مذهب شيعه) است.

Trust in God is a key concept in Islamic ethics and mysticism. Relying on the Qur`an, the ethicists have advised Muslims to realize this concept in their personal and social life. Mystics treat it as one of the mystical stages passing through which is a must for every wayfarer. Our written literature on ethics and mysticism frequently repeats the necessity of taking it into consideration. The Nahj al-Balagha uses this term both in its moral and mystical senses. Imam Ali (AS) emphasize the importance of trust in God from different dimensions and considers it as the basis of faith, the cause of moral serenity, a way to achieve mystical poverty, and the cause of thinking. Yet, the Nahj al-Balagha never knows trust in God as an alternative for human effort, but it works where the man cannot to do anything. In this paper, we will study the concept of trust in God in the Shia ideology based on the Nahj al-Balagha as the most important book of Shia Islam.