بررسي و نقد ديدگاه ابن عربي در باب كيفيت عذاب اخروي با تكيه به آثار قرآنيو براهين عقلي

Review of IbnArabi’sViewpoint Regarding the Eternal Quality of Punishment Based on Qurʹʹan and Rational Proof

وقتي نام "ابن‌عربي" به گوش مي‌خورد، عرفان نظري در ذهن شنونده تداعي مي‌گردد و آدمي مي‌انگارد كه جميع مباحث كتاب‌هاي معروف وي صرفاً متكفل بيان عرفان ناب اسلام است. مباحثي همچون عذاب نشيه آخرت، خلافت، امامت، ولايت و... ليكن بعد از ژرف‌نگري در آثار برجسته آن عارف نامدار، آدمي مي‌بيند كه بسياري از مباحث كلامي و حتي فقهي در اين كتاب‌ها به‌نحو برجسته‌ايي مطرح گرديده و با مباحث عرفاني خلط شده‌است.مسيله وقوع عذاب در نشيه آخرت و ابدي يا غير ابدي بودن آن، يكي از مباحث جنجال‌برانگيز دانش كلام است كه هر يك از فرقه‌هاي كلام اسلامي طبق مشرب فكري خود در آن باب سخن رانده‌اند، ليكن هيچ يك از فرقه‌هاي گونه‌گون كلامي وقوع عذاب اخروي و نيز ابدي بودن عذاب دوزخ را براي عدّه‌ايي از گنهكاران مورد شك قرار نداده بل آن را قطعي دانسته‌اند و كاملاً به نصوص و ظهورات آيات قرآني پاي بند مانده‌اند. ابن‌عربي نيز در آثار عرفاني خود، اين مسيله كلامي را با آب و رنگ عرفاني مطرح نموده ليكن به هيچ روي به تصريحات صدها آيه و حتي براهين عقلي پاي بند نمانده و با صراحت لهجه، ابدي بودن عذاب بل تحقق خود عذاب و وعيدهاي الهي را انكار نموده و مدّعي شده كه همه آدميان در جهان بي‌پايان آخرت براي ابد از نعمات الهي بهره‌مند شوند گرچه كيفيّت نعمت‌هاي دوزخيان با بهشتيان در ظهور تجلّيات الهي متباين باشند. نويسنده مقاله ديدگاه ابن‌عربي را مورد نقد قرار داده و با استناد به آيات و براهين عقلي آن را مردود دانسته‌است.

When one hears IbnArabi’s name, theoretical mysticism comes to the listener’s mind, and the individual will think that the collection of his famous works revolve around explaining the Islamic mysticism, with subjects such as ecstatic punishment of the Hereafter, the caliphate, the Imamate, government etc. However, after focusing deeply in his works, one understands that subjects of discourse and jurisprudence are mentioned by this author which have been mixed with mystic topics. The subject of punishment in the Hereafter and its being eternal or not is one of the controversial subject in the science of discourse, on which different schools of discourse in Islam have proposed different opinions based on their own mindset. Nonetheless, none of these groups have cast doubt on the eternity of this punishment in Hell for some of the sinner. On the other hand, they have ruled this punishment as certain and have stayed strictly committed to the texts of Quranic verses. Similarly, IbnArabi has discussed this subject with a mystic style. However, he has not stayed committed to the hundreds of verses and rational proofs and has clearly opposed the eternality of punishment, the realization of punishment and divine promises regarding these issues. He has also claimed that all humans will eventually enjoy God’s gifts in the eternal Hereafter, though the quality of these gifts differs between those who go to Heaven and those who go to Hell. The author of the present article has criticized IbnArabi’s viewpoint and, based on citations from the Quran and rational proofs, has reprobated this perspective.