تحريم‌ها و جهت‌گيري صادرات ايران: اقتصاد سياسي دوران گذر در روابط بين‌الملل

Sanctions and Iranʹʹs Export Orientation: Political Economy in Transition

در دهه‌هاي گذشته كشورهاي توسعه‌يافته مهم‌ترين بازارهاي صادراتي ايران بوده‌اند، اما در سال‌هاي اخير كشورهاي درحال‌توسعه به مهم‌ترين مقاصد كالاهاي صادراتي اين كشور تبديل شده‌اند. بنابراين مي‌توان مدعي چرخشي استراتژيك در جهت‌گيري صادراتي ايران شد. واكاوي دلايل چرخش در جهت‌گيري صادراتي ايران مسيله‌اي مهم است. هدف مطالعه حاضر، بررسي تاثير روندهاي بين‌المللي بر جهت‌گيري صادراتي ايران با تاكيد بر صادرات غيرنفتي است. به‌عبارت‌ديگر، پرسش اساسي اين مقاله آن است كه چه عواملي زمينه‌هاي تغيير در جهت‌گيري صادراتي ايران را فراهم كرده‌اند؟ فرضيه‌اي كه در پاسخ به اين پرسش ارايه شده عبارت از اين است كه روند انتقال قدرت در اقتصاد سياسي بين‌الملل و تشديد تحريم‌هاي غرب عليه ايران، عوامل كليدي ايجاد تغيير در جهت‌گيري صادراتي ايران بوده‌اند. نويسندگان با تحليل داده‌هاي صادرات ايران در دو دهه اخير استدلال كرده‌اند كه در جهت‌گيري صادراتي ايران چرخش رخ داده است. آنان در تبيين دلايل تغيير در جهت‌گيري صادراتي ايران، خيزش قدرت‌هاي جديد در اقتصاد سياسي بين‌الملل و تخاصم تشديدشونده ميان ايران و غرب كه به‌شكل تحريم‌هاي بين‌المللي متجلي شده است را به‌عنوان دو عامل اصلي در شكل‌دهي به چرخش مورد بحث قرار داده‌اند. درنهايت از نظر آنان تغيير جهت‌گيري صادراتي ايران احتمالاً برگشت‌پذير نيست و تاثيرات مهمي بر موقعيت ژيوپليتيك و ژيواكونوميك كشور خواهد گذاشت.

While during the last few decades developed countries were the main buyers of Iranian export items, in the last couple of years, the developing countries have become the primary destination of Iranian exports. It can be argued that a strategic shift has occurred in the Iranian export orientation. To understand the reasons for such a reorientation is of importance. The aim of this research is to study the impact of international trends on the Iranian export orientation with the emphasis on non-oil exports. The primary question of this study is: what factors have contributed to change in Iran’s export orientation? The hypothesis posed in response to the question is that: the trend of power transition in the international political economy and the intensification of the West’s sanctions against Iran constitute key factors in the change. Having analyzed Iran’s export data, the authors argue that a shift has occurred in the orientation of Iranian export. They have discussed the rise of emerging powers in the international political economy as well as escalating tension between Iran and the West (manifested in international sanctions) as the two main factors that have contributed to this reorientation. In their point of view, change in Iran’s export orientation is probably permanent leaving an important effect on the geopolitical and geo-economic status of Iran.