نظريه ساختاريابي و شكل‌گيري دولت استبدادي رضا‌‌شاه در ايران

Theory of Constructivism and Absolutist State Formation in Iran Period of Reza Shah

از زمان پيدايش دولت مدرن در ايران توسط رضاشاه تاكنون، روي‌كردهاي مختلفي درباره چگونگي شكل‌‌گيري يا ماهيت آن مطرح شده است. اما از ميان آن‌ها، دو روي‌كرد برجسته‌تر ‌‌و مهم‌تر ‌‌است كه به‌نوعي در‌مقابل هم قرار مي‌‌گيرند: يكي روي‌كرد «سلطانيسم» است كه مدافعان آن به پيروي از ماكس وبر، دولت رضاشاه را حالت خاص و افراطي از پاتريمونياليسم (پدرسالاري) مي‌‌دانند و نگاهي نخبه‌‌گرايانه (كارگزارمحور) دارند؛ ديگري روي‌كرد «دولت مطلقه» است كه اغلب بر عوامل ساختاري تاكيد و نقش ساختارها را در شكل‌‌گيري دولت رضاشاه برجسته مي‌‌كند و نقش چنداني براي كارگزار (رضاشاه) قايل نمي‌‌شود. در اين مقاله سعي شده است با استفاده از نظريه «ساختاريابي» گيدنز، به نقش متقابل ساختار و كارگزار در شكل‌گيري دولت استبدادي رضاشاه پرداخته شود. در‌واقع، ساختاريايي روشي است كه به نقش كارگزار در بستر (ساختار) و ارتباط متعامل و متقابل ساختار و كارگزار توجه مي‌‌كند. از‌اين‌رو، با كاربرد اين نظريه در چگونگي پيدايش دولت رضاشاه، اين نتيجه به‌دست مي‌آيد كه هيچ‌يك از اين دو ديدگاه نمي‌توانند بيانگر تمام واقعيت باشند؛ بلكه تلفيقي از آن دو بهتر مي‌تواند شكل‌گيري دولت رضاشاه را تحليل كند.

Since the formation of absolutist state by King Reza in Iran, there are so many approaches about how it has formed. There are, generally, two main approaches that stand against each other. One approach is monarchism, and its advocates, by following Marcs Weber, believe that King Reza’s absolutism state can be considered as monarchism, and choose an elitism approach. In contrast, some people insist on structural factors. In their opinion, structures play an important role in absolutism state formation and the agent (King Reza) cannot be so important. In this study, Gidenz structuration approach has been adopted that might be a medium approach; we tried to investigate the reciprocal role of structure and agent. Structuration is a method that concentrates on both the agent’s role in context, and cooperative and reciprocal transaction between structure and agent. With these considerations, the present article has been organized around two central questions: How to make and adopt an intermediate approach: and How the absolutist state was formed?