تحليل جامعه‌شناختي انديشه و كنش سياسي سيد‌حسن تقي‌زاده (با تكيه بر دوره مشروطيت)

Sociological Analysis of Taqizadehʹʹs Thought and Political action (Regarding to Constitutionalism Era)

اين مقاله در چارچوب ره‌يافت جامعه‌شناسي تاريخي و به‌كمك مباني نظري جامعه‌شناسي شناخت مانهايم درصدد شناسايي مباني اجتماعي و فكري و نيز تحليل كنش سياسي شخصيت سيد‌حسن تقي‌زاده در قامت يك روشن‌فكر و كنشگر سياسي دوران مشروطيت است. ويژگي‌هايي مانند موقعيتمندي و عدم استقلال انديشه از بستر اجتماعي (مولفه‌هاي اين بستر نزد مانهايم گوناگون و گسترده است)، تاريخمندي انديشه و تا‌حدي توجه به ذهنيت فرد نزد جامعه‌شناسي مانهايم عناصر نظري مناسبي بود كه در بازشناسي انديشه سياسي تقي‌زاده و شناسايي فرايند تبديل وي به يك كنشگر فعال سياسي به‌كار گرفته شد. به‌علاوه، در اين مقاله براي شناسايي ارتباط و نوع كنش با بنيان‌هاي اجتماعي و فكري تقي‌زاده، از مفهوم كنش و اجزاي آن استفاده شده است. براساس ‌اين به چگونگي و تا‌حدي به چرايي رابطه بين بنيان‌هاي انديشه و كنش سياسي تقي‌زاده پاسخ ‌مي‌دهد و نتيجه ‌مي‌گيرد كه جايگاه خانوادگي، رتبه اجتماعي و محيط زندگي تقي‌زاده از يك‌ سو و علوم تجربي و انساني غربي به‌ويژه تكامل‌‌گرايي و نيز معرفت پيشين (آموزه‌هاي اسلامي) وي، مباني بنيادي تجددخواهي تقي‌زاده را تشكيل ‌مي‌دهند. با اين مباني جاي شگفتي نيست كه تقي‌زاده در انديشه و كنش سياسي آميخته‌اي از اسلام، ليبراليسم و سوسياليسم را به‌نمايش‌ مي‌گذارد. اين تحقيق با شيوه تحليل كيفي به‌‌روش تاريخي و به‌كار‌گيري داده‌هاي متون تاريخي با تكيه به روش اِسناد و انتساب مانهايم انجام شده است.

This paper intends to identify Seyyed Hassan Taqizadehʹs thought and its social and mental bases, and analyze his political action as an Intellectual and political actor in the era of constitutionalism according to the historical sociology approach with regard to the sociology of knowledge. Mannheimʹs sociology of knowledge focuses on some traits such as social position, dependence of thought to social background, and historicality of thought, and to some extend pays attention to person subjective. These are competent elements, which were used for recognizing Taqizadehʹs thought and the process of becoming an active political actor. Besides, this paper uses the concept of action in its details to understand the type of Taqizadehʹs action and its relation to his social and intellectual bases. According to these facts, the paper tries to answer how and to some extend why such relation exists between Taqizadehʹs thought and his political action. It concludes that Taqizadehʹs family position, social rank, social environment, and experiential and humanity sciences, especially evolutionism, as well as his former knowledge of Islam are the main bases of his modernity. With regard to these foundations, it should not be wondered that Taqizadehʹs thought and political action are mixture of Islam, liberalism and socialism.