سعادت در انديشه فارابي و توماس آكوييناس

• Happiness in the Thought of Farabi and S.T. Aquinas

جايگاه سعادت در نظريه اخلاق و سياست فارابي‌ و توماس‌ آكوييناس محوري است. هر دو فيلسوف‌ ارسطوگرا و مشايي‌ محسوب‌ مي‌شوند. در حالي‌ كه‌ هر دو رويت خداوند را سعادت‌ حقيقي‌ مي‌شمرند، اما راه‌ رسيدن‌ بدان‌ از يك‌ مرحله‌ و منزل‌ جدا مي‌شود. در نگاه آكوييناس با تاييد كفايت نداشتن عقل‌، نياز به‌ ايمان‌ و ديگر فضايل‌ كلامي‌ و مسيحي‌ است‌ تا رسيدن‌ به‌ لقا ا... ميسّر شود. اين مقاله با روش مقايسه‌اي به وجوه اشتراك و افتراق سعادت در انديشه اين دو متفكّر پرداخته و نشان داده است كه غايت‌مداري ارسطويي در مسير ديني شدن در دستگاه فكري اين دو انديشمند اگرچه به نتيجه مشترك رسيده اما منزلت عقل در دو مسير و نيز نسبت نظم سياسي مطلوب هر دو متفكّر با سعادت تفاوت‌هايي را نشان مي‌دهد. مدعاي مقاله حاضر اين است كه عقل كه در نظر فارابي با وحي، منشا واحدي دارد در نظريه سعادت فارابي محوري است و ساير فضايل به نوعي در ارتباط با اين فضلت در جهت نيل به سعادت معنا پيدا مي‌كنند و رويكرد فارابي به سعادت، بر خلاف آكوييناس كه رويكردي متكلّمانه بدان دارد‌، فيلسوفانه است هم سعادت دنيوي و هم اخروي در نظر فارابي در حوزه مسيوليت دولت است اما آكويناس با تفكيك عقل، وحي و ايمان‌، سعادت دنيوي و اخروي را به ترتيب بر عهده دولت و كليسا قرار مي‌دهد.

Happiness holds a central position in Farabi and Aquinas theory of ethics and politics. Both of these philosophers are considered Aristotle-oriented and peripatetic. While both regard God’s countenance as real happiness, their methods to reach this goal are separated in a stage and a place. Recognizing the insufficiency of intellect, Aquinas affirms the necessity of faith and other theological and Christian virtues towards making God’s countenance possible. Taking a comparative method, the present article deals with the identical and distinctive aspects of happiness in the thought of these two philosophers showing that the Aristotle teleology towards becoming religious has come to the same conclusion in the intellectual system of these two philosophers. However, the position of intellect in these two approaches and also the relation of desirable political order of the two thinkers with happiness show certain differences. The hypothesis of this article is that the intellect having the same origin as revelation holds a basic position in Farabi’s happiness theory. Other virtues become meaningful in relation with this virtue in the process of reaching happiness. However, Farabi’s approach towards happiness is philosophical in contrast to Aquinas who has a theological approach. In Farabi’s opinion, both worldly happiness and otherworldly happiness are in the field of government responsibility. Distinguishing intellect from revelation and faith, Aquinas makes government and church respectively responsible for worldly happiness and otherworldly happiness.