تاملي در نظريه‌ي منطقه‌الفراغ از منظر شهيد صدر(ره) و نقدها و نقص‌هاي آن

Reflections on the Theory of Manteghah Al-Feragh in the View of Martyr Sadr and its Critiques and Defects

امروزه حاكميت قانون از جمله مولفه‌هاي حكمراني خوب به‌شمار مي‌رود و حكومت‌هاي ديني نيز كه هدف اصلي خود را اجراي شريعت مي‌دانند، در تلاش‌اند تا شريعت را به‌نحوي سازگار با اقتضايات عصر جديد اجرا كنند. از جمله اقتضايات عصر جديد، به‌‌وجود آمدن مسايلي است كه حكم آنها در شريعت به عهده‌ي‌ حاكم حكومت نهاده شده است. اين مقاله در پي تبيين ديدگاه شهيد صدر در خصوص قانونگذاري در مسايل مستحدثه در حكومت اسلامي است. به اعتقاد شهيد صدر منطقه‌الفراغ (قلمرو قانونگذاري توسط حكومت اسلامي) تنها در حوزه‌ي مباحات- به معناي عام (شامل مستحبات، مكروهات و مباحات در معناي خاص)- است و به هيچ عنوان مستلزم نقص در شريعت نيست؛ اما برخي به استناد اينكه اين نظريه مستلزم نقص در شريعت بوده و نيز مشابه نظريه‌ي منطقه‌العفو در فقه اهل سنت است، با آن به مخالفت برخاسته‌اند. اين مقاله ضمن بررسي اين نقدها و اثبات غيروارد بودن آنها، بر اين اعتقاد است كه منطقه‌الفراغ اولاً نظريه‌ي‌ جديدي در فقه شيعه نيست، بلكه قرايت ديگري از نظريه‌ي‌ جامعيت دين است (هر چند كه در قالب تقريري جديد بيان شده است)، ثانياً ايراداتي بنيادين هم در مباني نظري و هم در عرصه‌ي عملي دارد. به همين جهت در تامين غايتي كه به‌منظور آن پايه‌ريزي شده است، يعني رفع مشكلات حكومت اسلامي در مناسبات دنياي جديد، از مطلوبيت لازم برخوردار نيست.

nowadays Rule of law is inter alia, oneof the characteristics of good governance, and religious governments which consider the implementation of Sharia as their central goal also seek to implement the Sharia somehow in consistent with the requirements of the new era, including the realization of some issues in which their rule in Sharia is in jurisdiction of the ruler. This article seeks to clarify the approach of Martyr Sadr regarding the legislation about the new arising issues of Islamic government. Martyr Sadr believes Manteghah Al-Feragh (the realm in which Islamic government legislate) includes only the scope of Mubahat including Mustahabbat, Macruhat and Mubahat in its specific meaning, and this issue nowise demands defect in Sharia; however some has opposed this theory due to the reason that this theory demands defect in Sharia and resembles the Manteghah Al-Afv theory in the Sunni jurisprudence. This article through considering these critiques and proving their inaccuracy, believes that firstly the Manteghah Al-Feragh is not a new theory in the Shiʹite jurisprudence, but is another reading of the theory of the religion comprehensiveness (albeit, stated in a modern format) and secondly, has fundamental defects in its theoretical and practical foundations. This theory therefore has not necessary desirability in providing the ultimate goal for which it is founded in solving the problems of Islamic government in the new world ties.