بررسي آستانه مساحت شيب خندق‌ها در حوزه آبخيز ظهيرآباد شازند-استان مركزي

Investigation of area slope threshold of gullies in the Zahirabad Watershed, Shazand, Markazi Province

شناخت فرآيندهاي موثر در فرسايش به‌خصوص آستانه‌ها يكي از راه‌كارهاي مهم مديريتي منابع آب و خاك محسوب مي‌شود. فرسايش خندقي يكي از مهمترين منابع رسوبدهي حوزه‌هاي آبخيز است كه براي آن آستانه‌هاي مختلف از جمله مساحت-شيب يا توپوگرافي تعريف شده است. در اين پژوهش به تحليل آستانه توپوگرافي خندق‌ها در حوزه آبخيز ظهيرآباد شازند پرداخته شد. ابتدا بر اساس عمليات ميداني و مدل رقومي ارتفاع، مشخصات مورفومتري 14 خندق همراه با نمونه‌برداري خاك و خصوصيات پوشش گياهي اندازه‌گيري شد. سپس با تحليل‌هاي عاملي و خوشه‌اي، خندق‌هاي همگن منطقه مطالعاتي تعيين شد و رابطه تواني مساحت-شيب براي آن‌ها تهيه شد. طبق نتايج، همبستگي قوي بين مساحت با شيب آبخيز خندق‌ها مشاهده نشد. به‌طوري‌كه ضريب تبيين از نقطه ايجاد و نقطه گسترش كل خندق‌هاي مطالعاتي به‌ترتيب برابر 0.111 و 0.181 به‌دست آمد. با توجه به نتايج، فرآيند غالب در ايجاد و گسترش خندق‌هاي منطقه ظهيرآباد مربوط به تمركز جريان و فرسايش خطي است كه بر روي دامنه‌هاي شيب‌دار منجر به تشكيل و توسعه خندق شده است. با توجه به غالبيت بافت لومي خاك، تغيير كاربري و تخريب پوشش گياهي در منطقه، پيشنهاد مي‌شودتا ضمن بررسي الگوي استفاده از اراضي منطقه، بهينه‌سازي كاربري و تقويت پوشش گياهي دامنه‌اي به‌منظور كنترل فرسايش خندقي انجام گيرد.

Recognition of effective processes of erosion, especially, threshold is one of the most important strategies in water and soil resources management. Gully erosion is one of the most important sources of sediment yield in watersheds that is defined as different thresholds like area-slope or topography. In this paper, the area- slope threshold was investigated in Zahirabad Watershed in Markazi province, Iran. First, based on field surveys and digital elevation model, morphometric characteristics of 14 gullies were measured, accompanied by soil sampling and vegetation cover measurements. Second, homogeneous groups of gullies were defined by factor and cluster analysis and power relations of area-slope was prepared. Results demonstrated that there was no considerable correlation between area and slope of gully watersheds. So, coefficient of determination of creation point and head-cut of gullies were 0.111 and 0.181, respectively. According to the results, the dominant process in creation and head cut development of gullies in Zahirabad was related to flow concentration and rill erosion of high slopes. Considering the prevail of loamy texture of soils land use changes and deterioration of vegetation cover, it is suggested to investigate the optimization of land use schemas, and land cover improvement on sloppy lands with the objective of gully control.