جايگاه شهرهاي كوچك درسلسله مراتب شهري (مطالعه ي موردي: استان اصفهان)

Placement of Small Cites in Urban Hierarchy Case study: Isfahan Province

عدم تعادل درسلسله مراتب شهري درجهان به ويژه كشورهاي درحال توسعه معضلاتي را به وجود آورده است، چنين حالتي با شدت و ضعف، ولي به طور غالب در بيش تر مناطق ايران ديده مي شود. افزايش تعداد شهرهاي بزرگ به ضرر شهرهاي متوسط به خصوص شهرهاي كوچك و روستا – شهرها عمل مي كند. استان اصفهان نيز به نوبه ي خود دچار گسيختگي سلسله مراتب شهري و تمركز جمعيت در مركز استان مي باشد. مقاله ي حاضر مطالعه اي در خصوص بررسي نقش و كاركرد شهرهاي كوچك استان اصفهان درسلسله مراتب شهري است. روش پژوهش «توصيفي- تحليلي» است، كه درآن مدل هاي كمي و روش هاي آماري استفاده شده است و منابع مورد استفاده عمدتاً از نتايج سرشماري در دوره هاي مختلف مي باشد و هدف از اين تحقيق، برنامه ريزي جهت تعادل فضايي و بررسي جايگاه شهرهاي كوچك در شبكه ي شهري استان اصفهان و ارايه ي خدمات مناسب به حوزه ي پيراموني توسط شهر هاي كوچك مي باشد. در اين مطالعه سه شهر كوچك از شهرهاي استان اصفهان به عنوان نمونه ي مطالعاتي (گلپايگان، نايين وسميرم)، با يك شهر مياني (شهرضا) و يك شهر بزرگ (اصفهان) در زمينه هاي گوناگون مورد مقايسه قرار گرفته است. مطابق بررسي هاي صورت گرفته از طريق مدل اندازه-رتبه شهري شيب خط، همچنين ضريب آنتروپي، عدم تعادل وگسيختگي در نظام شهري استان اصفهان مورد تاييد قرار مي گيرد. محاسبه ي ضريب كشش پذيري بيانگر اين است كه سه شهر كوچك منتخب در دوره هاي اخير روند افزايشي ضريب را دارند. با بررسي از طريق ضريبL.Q به لحاظ كاركرد اقتصادي، نقش غالب شهر هاي كوچك كشاورزي وخدمات بوده است، در حالي كه نقش اقتصادي شهرهاي متوسط و بزرگ مورد مطالعه در بخش صنعت و خدمات مي باشد. در نتيجه آنچه كه عملكرد شهرهاي كوچك را در نظام شهري و توسعه ي منطقه اي كم رنگ نموده است، فقدان شهرهاي مياني (250تا500 هزارنفر) در سلسله مراتب شهري و تمركز شديد امكانات خدمات در شهر اصفهان بوده است، بنابراين تقويت شهر هاي كوچك و تزريق سرمايه متوازن به آن ها مي تواند راهكار مناسبي براي نيل به ساختار فضايي متعادل در سطح استان باشد.

This paper has tried to survey the role and function of small cites in Isfahan province in urban hierarchy. The method of research is descriptive – analytical in which quantity models and statistical methods have been used. Isfahan province has 101 small cites of which 92 have population under 50 thousands. Among small cites, 8 cites have the population of 25 to 50 thousands, among which the three cites, namely; Naeen ,Semirom and Golpayegan have been selected for the study. Moreover, the selected cities have been compared with Shahreza as a middle city and Isfahan as a metropolis. According to previous studies and surveys based on urban Size-Rank model, the rule of urban Size- Rank 1.2 in 1956 has increased to 1.35 in 2006. In addition, the Anthropy Index of Isfahan province cites also shows the imbalance in space (Spatial imbalance). The measurement of Elasticiablity index shows that the number of selected small cites have increased in Index recently. However, Elasticiablity index of Shahreza and Isfahan are higher than the selected cities. By surveying of L.Q. in terms of economical function, master role of small cites has been detected as agricultural and services. On the contrary, the economical role of the selected middle city (Shahreza) and metropolis (Isfahan)were realized in industrial and services sections. Of course, Shahreza in 1986 based on L.Q. index, was important in industrial section but gradually that index has decreased and become less important. The factor that has declined the function of small cites in urban system and regional development has been the lack of above middle cites of 250-500 thousands population as well as the lack of enough middle ones of 100-250 thousands population size. As far as the position and the rank in urban hierarchy and centralizing of services is concerned, Isfahan city is the first rank. Therefore, the reinforcement of small cites and injection of parallel invests (capitals) to them can be a useful way for approaching to balance in spatial structure in this province.