بررسي اثرات تغيير كاربري اراضي بر شاخص جريان پايه، ‏مطالعه موردي: حوزه آبخيز طالقان

Investigating the effect of land use change on base flow index, case ‎study: Taleghan watershed

جريان پايه و شاخص مرتبط، به‌­عنوان عامل مهمي در مديريت بهينه آب محسوب مي‌شود. عوامل متعددي در ميزان جريان پايه و روند تغييرات آن نقش دارند، از جمله آن­‌ها مي­‌توان به كاربري اراضي و پوشش گياهي اشاره نمود كه متاثر از دخالت مستقيم و غيرمستقيم انسان است. در اين پژوهش، تغييرات كاربري اراضي در حوزه آبخيز طالقان با استفاده از تفسير عكس­‌هاي هوايي، تصاوير ماهواره­اي و كاربري اراضي در سه مقطع زماني سال­‌هاي 1349، 1366 و 1381 مورد بررسي قرار گرفت. همچنين، شاخص جريان پايه با استفاده از جريان روزانه و فيلتر رقومي برگشتي لين و هاليك استخراج شد. سپس، از ميانگين ساليانه به‌­عنوان شاخص كل حوضه استفاده و روند تغييرات آن با روند تغييرات كاربري مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان‌دهنده روند افزايشي تغيير كاربري اراضي از ديم و آبي به مرتعي بود. همچنين، سطح اراضي ديم و آبي به‌ترتيب، كاهش 73.32 و 60.87 درصدي از خود نشان دادند، در صورتي‌كه براي اراضي مرتعي، افزايش 20.6 درصد نسبت به وسعت كاربري­‌هاي مشابه در سال مبنا (1349) به‌دست آمد. تاثير تغيير كاربري در ميزان شاخص جريان پايه نشان­گر روند منفي شاخص با درصد تغييرات وسعت اراضي ديم بوده است. اين شاخص با درصد تغييرات اراضي آبي نيز هم‌بستگي منفي را نشان داد. روند مثبت شاخص مذكور با درصد تغييرات اراضي مرتعي، حاكي از نقش مثبت اين اراضي در افزايش شاخص جريان پايه است. نتايج پژوهش همچنين نشان داد، ميانگين شاخص جريان پايه در دوره­‌هاي مورد بررسي از 0.778 به 0.795 افزايش يافته است.

Base flows and related indicator is an important factor in water resource management. ‎Several factors have contributed in the base flow values and its changes. From which, ‎land use and vegetation cover are affected directly and indirectly by human intervention. ‎In this research, land use changes in the Taleghan watershed are investigated, using aerial ‎photos interpretation, satellite imagery and land use map in three periods of 1970, 1987, ‎and 2002. Also, base flow index was extracted by using daily discharge and Lynie and ‎Hollick algorithm. Then, mean annual value was used as an overall index and its change ‎trend was investigated with the land use change trend. Results showed an increasing trend ‎of land use change from dry and irrigated lands to rangelands. Also, both dry and irrigated ‎areas, showed a decrease of 73.23 and 60.87 percent, respectively, while, in the ‎rangelands, there was a rising of 20.6% compared to year 1970. The influence of land use ‎change in the amount of base flow index, showed a negative trend with the dry land ‎changes. This index was also negatively correlated with the percentage of irrigated land ‎changes. The positive trend of base flow index with the change of rangeland, indicates ‎their positive role in increasing the base flow index. The results also demonstrated that the ‎mean base flow index increased from 0.778 to 0.795, during the period of research.‎