سنجش خطر پذيري سكونتگاه‌هاي شهري از پديده فرونشست زمين مطالعه موردي:منطقه 18 شهر تهران

Measurement of the level of risk of land subsidence in No.18 urban residence area of Tehran

فرونشست زمين يكي ازمخاطرات ژيومورفيك محسوب مي‌شود، كه داراي حركتي كند و بطيي بوده و در بلند مدت آثار مخرب خود را نشان مي‌دهد. وقوع اين مخاطره مي‌تواندعاملي درايجاد و تشديد آسيب پذيري كانون فعاليت‌هاي انساني واقع دربستر‌هايي با زيرساخت مخاطره آميزطبيعي باشد. درچنين شرايطي شناخت كافي ازدرجه وميزان آسيب پذيري وتحليل وتبيين ويژگي‌هاوشرايط گروه‌هاي انساني،تاسيسات ومكان‌هاي درمعرض خطر مي‌تواند مجال برنامه ريزي وآمايش محيطي فضارادرجهت تعديل خطر پذيري وبه تبع آن دوري ازبحران رافراهم آورد. بدين منظور براي سنجش خطر پذيري سكونتگاه‌هاي شهري منطقه 18 شهر تهران ناشي از پديده فرونشست زمين از داده‌هاي ماهواره‌اي راداري و به‌كمك تكنيك تداخل سنجي رادار دهانه تركيبي (InSAR)ميزان فرونشست زمين در طي دوره يك ساله مورد بررسي قرار گرفت. روش مورداستفاده براي انجام اين تحقيق پيمايشي- توصيفي- تحليلي است بدين منظور منابع داده‌اي مختلف مورد نياز به همراه دادهاي ميداني وپيمايشي تهيه وپس از رقومي سازي،پردازش اوليه،درجهت ايجادپايگاه داده‌هاي مكاني درمحيطGISبر روي آن صورت گرفت. درمرحله بعدبه كمك تكنيك تداخل سنجي راداري اقدام به استخراج نرخ ودامنه فرونشست شده است. نتايج حاصل از پردازش تصاوير راداري سنجنده PALSAR ماهواره ALOS در سال 2009-2010 نشان مي‌دهد كه پديده نشست در منطقه 18 و مناطق اطراف آن از الگوي پهنه‌اي برخوردار است.نقشه الگوي توزيع فضايي نواحي مسكون نشان دهنده استقرار بخش قابل توجهي از مساكن اين منطقه در عرصه درگير با پديده نشست است. مساحت كلي منطقه در حدود380 هكتاربرآورد شده كه 150 هكتار(40%) از اين مساحت واقع در سه ناحيه (1-2 و3) در حال فرونشيني به نرخ 1-25 سانتيمتر است. فروريزش ناگهاني زمين و تخريب و ريزش سازه‌هاي آسيب پذير از سوانح محتمل ناشي از عوارض فرونشست است كه در منطقه مورد مطالعه به سبب تراكم زياد جمعيت مي‌تواند با ايجاد تلفات انساني زياد، فاجعه آفرين باشد. فاجعه بارترين وضعيت محتمل براي اين منطقه هم زماني سانحه نشست با زمين لرزه است. زمين لرزه مي‌تواند به عنوان عامل ماشه‌اي براي رويداد سانحه فروريزش در اين اراضي به شمار آيد. چنين فاجعه‌اي در منطقه به خاطر دارا بودن پتانسيل لرزه خيزي منطقه به دليل همجوار بودن با گسل فعال ري دور از انتظار نيست.

Land subsidence is considered as one of the geomorphic hazards which has a smooth and inward movement and in long term manifests its destructive effects. Occurrence of such a hazard can be an agent for formation and intensification of the vulnerability of human activity centres which are located on natural hazardous beds. In such situations, having a sufficient knowledge of the degree and level of vulnerability can provide sufficient time for planning and preparing a situation to alleviate risks and consequently easing crisis. For the measurement of the level of the risk of land subsidence in No.18 urban residence area of Tehran, degree of land subsidence was analysed using satellite data and InSAR technics. The method being used to conduct this research is thorough-descriptive-analytical. For this to be achieved, different required data sources as well as thorough data was provided and after being digitised and processed was placed on the GIS environment to establish a local data base. In the next phase rate and slope of land subsidence was extracted using InSAR technic.Results from the process of radar images of PALSAR evaluator of ALOS satellite in 2009-2010 shows that land subsidence in No.18 area and its neighbouring area follows a surface paradigm. Residential area’s map shows that a considerable section of this area’s houses are involved with land subsidence. Space of the whole area is estimated to be 380 hectare that 150 hectare (40%) of this space in three sections (1, 2, 3) is going through land subsidence with the rate of 1-25 cm. unexpected land subsidence and destruction and desolation of vulnerable structures in the studied area in which population density is high can be accompanied by death tolls and leads to a catastrophe. The most tragic situation for this area is that land subsidence happens with earthquake. Earthquake can be a trigger for land subsidence to happen in these areas. Predicting such a catastrophe in this area is not irrational because this area has the potential of quake being close to the active fault zone of Rey.