نقد و تحليل نظريّه ولايت عرفاني از منظر شيخ احمد سِرهِندي

The Theory of Mystical Supremacy

مفهوم ولايت در نظام و ساختار انديشه صوفيانه، همواره يكي از اصلي‌ترين بن‌مايه‌هاي فكري اين بناي برين بوده است. با اندكي تامّل در تاريخ تصوّف درمي‌يابيم كه هر چه از سال‌هاي نخستين تولّد تصوّف به عنوان يك نظام عقيدتي و فكريْ بيشتر گذشته، بر فربهي و فزوني اين معنا افزوده شده است. اين گستردگي پس از ابن‌عربي به جايي رسيد كه عرصه را بر ديگر مفاهيم محوري در اين نظام معنوي تنگ كرد. اندك اندك فزون‌طلبي نظريّه ولايت كار را به جايي كشاند كه آن را بر نبوّت ترجيح دادند و بر صدر معارف نهانگرايان نشاندند تا اينكه در قرن دهم، شيخ احمد سرهندي با پشتوانه دانش عقلي و نقلي و بينش كشفي و شهودي خويش، ضمن نقد نظريّات گذشته، تعاريف تازه‌اي از ولايت و نبوّت عرضه كرد كه در تاريخ طايفه متصوّفه بي‌سابقه بود. او در عين حال كه معناي نبوّت را از ولايت برتر مي‌دانست، از پرورش نظريّه ولايت غافل نماند و مراتب تازه‌اي در ولايت، تعريف و تبيين كرد. اين مقاله مي‌كوشد تا به شيوه تحليلي ـ توصيفي و به اختصار، مباني نظري عقايد وي را در باب منازل سلوك، ولايت و نبوّت، و حقيقتِ شريعت بررسي كند.