نكته‌اي چند درباره تحوّل شكلي و معنايي ساقي‌نامه‌ها

Few Points on the Evolution of Form and Meaning in Sāghināmeh

يكي از موضوعات شعري در ادب فارسي، ساقي‌نامه‌سرايي است. اين موضوع ادبي كه با نظامي گنجوي و چه‌بسا با الهام گرفتن وي از اشعار موسوم به خمريّات ـ كه البتّه پيش‌تر سابقه‌اي هم داشته است ـ پديد آمد، پس از نظامي مورد توجّه گويندگان مختلف در اعصار گوناگون قرار گرفت و در عين حال دچار تغييرات و تحوّلاتي شد. بررسي و مطالعه درباره اين تحوّلات كه آن را مي‌توان به سه بخشِ تحوّل در قالب (استفاده از بعضي قالب‌هاي ديگر چون ترجيع‌بند و تركيب‌بند)، تحوّل در معنا (گنجاندن موضوعات ديگر در ساقي‌نامه‌ها كه پيش‌تر سابقه اي نداشت)، تحوّل در تصاوير و تعابير شاعرانه (ساختن تعابير و تصاوير تازه به‌خصوص براي ميِ معهود در ساقي‌نامه‌ها) تقسيم كرد؛ موضوعي كه در اين مقاله بدان پرداخته شده است. تلاش ذهني گويندگان ادوار مختلف در ايجاد اين تحوّلاتْ كمابيش مشهود است، امّا در اين ميان، تنوّع‌جويي برخي از شاعران عصر صفوي، آب‌ورنگ ديگري دارد كه بي‌ترديد حاصل تاثيرپذيري از سبك شعري تازه (سبك اصفهاني يا هندي) آن عصر است.