تبارشناسي ادبيات تعليمي (نگاهي به چرايي شكل گيري و گسترش ادبيات تعليمي در ايران)

Genealogy of didactic literature (A glance at the reasons of presence and expansion of didactic literature in Iran)

ادبيات تعليمي و زبان آن در ايران از سابقه اي طولاني برخوردار بوده، آثار فراواني از ادبيات سنتي فارسي با مضمون پند و اندرز به دست ما رسيده است. اين سابقه و وجود شواهد فراوان به اندازه اي است كه مي توان ادبيات تعليمي را يك نوع ادبي مستقل كه گويا ويژه ايرانيان است به شمار آورد. با اين حال در عصر مشروطه اين نوع ادبي با انتقادات فراواني روبه رو گرديد و اندك اندك به حاشيه رانده شد؛ دليل اين گسترش در دوره پيشامدرن و سپس به حاشيه رفتن آن در دوره مدرن را بايد در نوع حكومت ايرانيان و ساختار طبقاتي جامعه ايران تا عصر مشروطه و تحولاتي جست وجو كرد كه در اين دوره در ايران اتفاق افتاد. حكومت استبدادي بر بنياد ترس تثبيت مي شود؛ ترسي كه اگر زبان خيرخواهاني چون سعدي، نظام الملك و... را الكن نسازد، سبب مي شود كه آنها با احتياط و با زبان اندرز سخن بگويند. همچنين يك جامعه سلسله مراتبي كه در آن همواره عده اي برتر از ديگران قرار دارند، زبان پند و نصيحت را ناگزير مي سازد؛ چرا كه در اين فضا بالادستان كه همواره خود را داناتر از ديگران مي دانند، به خود جرات مي دهند با امر و نهي هاي مستقيم زيردستان خود را ارشاد نمايند و درستي و نادرستي امور را به آنها بياموزند. با فرا رسيدن مشروطه كه به حكومت استبدادي و نظام سلسله مراتبي پايان داد، زمينه براي گسترش و پذيرش ادبيات تعليمي نيز پايان گرفت و اين نوع ادبي به حاشيه رفت.

The didactic literature and its style has a long history. Many works are created and reached us with the contents of advice and recommendation. This history and the existence of many evidences have placed this kind of language as a special genre among Iranians and in Persian literature. However, in the era of Mashrooteh (constitutional revolution) when Iranians got familiar with modernism, this genre was faced with a lot of critiques and gradually weakened. The reason behind expansion in pre-modernism and then weakening in modernism period is due to type of Iran government and class structure of Iran before Mashrooteh period. In a hierarchical society in which some are higher than others the use of language of advice and recommendation is unavoidable. Therefore, Saadi and Nezamolmolk had to use this type of language in their works. In Mashrooteh period dictotarial government and hierarchical society was collapsed and the ground for developing and acceptance of didactic literature disappeared.