تحليل عوامل موثر بر توسعه كالبدي سكونتگاه‌هاي روستايي با استفاده از روش‌هاي تحليل عاملي و خوشه‌اي (مورد: روستاهاي استان تهران)

Identification of homogeneous rural areas based on factors affecting rural fabric (Case study: Tehran rurals)

هدف اين مقاله شناسايي نواحي روستايي همگن از نظر عوامل تاثيرگذار بر كالبد سكونتگاههاي روستايي است، زيرا هرگونه تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي براي مداخله در كالبد روستايي، نيازمند شناخت و آگاهي كامل از محيط و شرايط شكل‌گيري كالبد منحصر به فرد هر روستا است. براي انجام تحقيق از روش توصيفي- تحليلي استفاده شده و محدوده مطالعه با توجه به تنوع محيطي، فرهنگي، اقتصادي و معيشتي، روستاهاي واقع در محدوده كنوني استان‌هاي تهران و البرز در نظر گرفته شده‌است. واحد فضايي تحليل، آبادي و داده‌هاي مورد استفاده براي پژوهش همه از نوع داده‌هاي ثانويه بوده‌اند. دسته‌بندي و وزن‌دهي عوامل مهم موثر بر كالبد روستا با استفاده از روش تحليل عاملي صورت گرفته‌است. نتايج به دست آمده از تحليل عاملي به عنوان ورودي‌هاي تحليل خوشه‌اي به‌كار گرفته شده‌اند و نواحي روستايي محدوده مطالعه به چهار پهنه همگن كه داراي بيش‌ترين شباهت دروني و بيش‌ترين تفاوت بيروني از نظر عوامل اثرگذار بر كالبد روستايي بوده‌اند تقسيم شده‌اند. نتايج تحقيق نشان داد كه عامل محيطي مهم‌ترين عامل اثرگذار بر تفاوت‌هاي كالبدي نواحي روستايي محدوده مطالعه بوده‌است و تمايز عمده‌اي را ميان نواحي شمالي (كوهستاني) و جنوبي (دشتي) ايجاد كرده‌است. تفاوت عمده تحقيق حاضر با مطالعات مشابه، استفاده از متغيرهاي كيفي نظير وضع طبيعي و نوع راه آبادي و نيز طبقه‌بندي روستاها بر مبناي همگن بودن نواحي به جاي طبقه‌بندي بر مبناي ميزان توسعه‌يافتگي بوده‌است كه امكان استفاده از متغيرهاي فاقد سمت و سوي ارزشي مثبت و منفي نظير ارتفاع از سطح دريا، جهت شيب و نوع اقليم روستا را فراهم ساخته‌است.

The purpose of this article is "Identification of homogeneous rural areas based on factors affecting rural fabric" because recognition the diversity of rural areas is an important element of any decision making and planning for intervention in rural fabric. Therefore, this research is a descriptive- analytical research and the study area attending to the variety of environmental, cultural, economic and livelihood condition was current boundaries of Tehran and Alborz provinces. Spatial unit of analysis was village and all applied data were secondary data. Classification and weighting factors affecting rural fabric has been done using factor analysis technique. The results of the factor analysis have been entered to cluster analysis and villages within the study area have been classified into four homogeneous rural areas according to inner similarities and outer differences. The results have shown that the most important factor affecting rural fabric in study area is environmental factor which caused a major distinction between the northern and south region of the study area. findings of the research shows that although factor analysis and cluster analysis are not new methods, but in cases which the number of variables are numerous and their internal relationships are not recognized for us, gives clearer results comparing analytical hierarchical process and in cases which we are seeking homogeneous regions without ranking them (such as more developed and developing regions), and we only like to find region’s similarities and differences, are proper methods comparing another methods such as taxonomy and more recent models such as TOPSIS, VIKOR and SAW. In addition, another notable point in this study was simultaneously use of nominal variables in factor analysis which increases the range of usable variables and this isnʹt applicable in another methods.