درآمدي بر مفهوم «ترويج علم» در رسانه ها؛ به همراه تحليل محتواي مجله علمي عمومي «اطلاعات علمي»

An introduction to the concept of «science popularization», and »content analysis of the scientific journal»

ترويج و عمومي سازي علم مفهومي است كه به كمبود علمي و فهم علم در ميان افراد جامعه مي پردازد. روش هاي گوناگوني در ترويج علم مطرح شده و به آزمون گذاشته شده است. همچنين رويكردها و رهيافت‌هاي گوناگوني از جمله سواد علمي، فهم عامه از علم، گفتگو و مشاركت عمومي در علم، در اين حوزه مطرح شده‌اند؛ اين مطالعه با روش سندي به تعريف ترويج علم و مفاهيم وابسته به آن پرداخته است؛ در ادامه به منظور بررسي و شناسايي نقش و جايگاه مجلات علمي عمومي در ترويج علم، به تحليل محتواي مطالب ارايه شده در مجله «اطلاعات علمي» (به عنوان نمونه) بين سال هاي 1385 تا 1390 پرداخته شده است. اين مجله مدت 25 سال منتشر مي شده؛ كه اكنون انتشار آن متوقف شده است. ماهنامه «اطلاعات علمي» از لحاظ برخورداري از ويژگي ها و امتيازات مجلات علمي عمومي گزارش شده در متون، مورد بررسي قرار گرفت. بررسي ها نشان مي دهند انتشار منظم، وجود نسخه الكترونيكي، تنوع حوزه هاي موضوعي تحت پوشش و ... عوامل تاثير گذار در توزيع مطلوب اين مجلات است. كليدواژه ها: ارتباط علمي، ترويج علم، فهم عامه از علم، سواد علمي، رسانه ها، ماهنامه اطلاعات علمي مقدمه: مفاهيم رايج در بحث ترويج علم ترويج علم ، ارتباط علمي ، و فهم عامه از علم مفاهيم متفاوت اما مرتبطي هستند كه تشخيص و تمايز آنها اولين موضوع شناختي اين حوزه را شكل مي دهد. هر سه مفهوم بر كمبود علم و فهم علمي ميان افراد جامعه توجه دارند؛ در اين بين ارتباط علمي دايره مفهومي وسيع تري دارد؛ اين مفهوم با تاكيد بر مفهوم علم و عموم، دو مفهوم ترويج علم و فهم عامه از علم را نيز در بر مي گيرد. ترويج علم مفهومي است كه به ميزان اطلاع مردم از علم توجه دارد و دغدغه فعاليت هاي فهم عامه از علم، دستيابي علوم به فهم و شناخت درست و محدوديت هاي آن است. قايل شدن چنين اهميتي به علم و نگراني از بابت رواج يافتن آن در جامعه، با واقع بيني درباره كاركرد علم منافاتي ندارد. دو موضوع كلّي كه ارتباط علمي ناظر بر آنهاست، عبارتند از لزوم ارتباط افراد حوزه علم با يكديگر و نياز به افزايش شناخت و فهم همه افراد جامعه از ساز و كار و كاركردهاي مختلف علم. اگر ارتباط علمي به موضوع دوّم توجه كند، ارتباط علمي عمومي ناميده مي شود. ترويج علم به روش هايي اشاره دارد كه افكار و انديشه هاي انتقادي، تاريخ و جامعه شناسي دانش علمي و نتايج پژوهش علمي و توسعه فناورانه به اندازه اي ساده مي شوند كه ضمن محفوظ ماندن محتوا و ارزش علمي آنها، توسط عموم قابل درك شوند. ترويج علم و نحوه كار آن، نقش محوري در توسعه اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و زيستي دارد (وصالي و اجاق، 1386).

Science popularization (SP) is a concept that considers inadequate understanding of science and lack of scientific knowledge among the general population. There are many procedures and approaches such as scientific literacy, public understanding of science, and public cooperation in science that are proposed and tested in SP. In this study, through documentation, SP is presented as a means for increasing public understanding of science. Studies offer the reasons that public magazines could succeed in SP and increase understanding of populations. Also, in order to investigate and identify the role and position of the public magazines in the SP, the magazine of Etelaat-e-Elmi was analysed during 2006 until 2011. This magazine has been published for 25 years, but it is no longer published. This monthly magazine has been considered in terms of qualities and advantages of general magazines reported in the literature. The results show that regular publication, availability of electronic format, variety of subject fields covered, etc. are affecting factors in desirable distribution of this magazine.