تحليل مقايسهاي دريافت و پاسداشت لحظه در تفكر خيامي و نگره بودايي

Instant in the Thoughts of Buddā and Khayyām: A Comparative Approach

  در میان متفكرانی كه درباره مسأله «گذر زمان» تأمل جدی كرده‌اند و  بر تمركز بر لحظه تأكید ویژه‌ای داشته‌اند؛ بودا و خیام از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردارند. در این پژوهش ابتدا مبنای اندیشگی این دو متفكر را درباره زمان و جهان بررسی كرده‌ایم و سپس با توجه به عناصری مانند مرگ، بیماری، زوال، حیات پس از مرگ، رنج و لذت و ... به تبیین دیدگاه بودا و خیام از لحظه پرداخته‌ایم. در تبیین عوامل رویكرد خیام و بودا به لحظه یا دم و دلایل پاسداشت آن و تفاوت‌های نگره‌ای این دو به مسأله زمان، باید گفت كه خیام به گریز از آگاهی در بستر لحظه باور دارد تا از فكر فرجام لحظه و عاقبت كار آدمی بگریزد؛ لذا دیدگاه وی با لذت‌گرایی پیوند می‌یابد؛ اما تبیین بودا از لحظه ژرفا و عمق بیشتری دارد و با دیدگاه وی نسبت به آگاهی، شناخت و كلیت هستی پیوند می‌خورد. همچنین حاصل پژوهش حاضر نشان می‌دهد كه اگرچه هر دو به تقلیل مرارت و كاستن رنج معتقدند، تفاوت نگاه آنها به رنجی كه از گذر زمان و ناپایداری آنات ناشی می‌شود، باعث شده كه آنان نسبت به شیوه كاهش این ر نج مواضع متفاوتی اتخاذ كنند.

Buddā and Khayyām have a prominent place among thinkers who have seriously meditated upon "passing of time" and the concept of "instant". The present article tries to study the concepts of time and universe and to interpret the notion of instant, regarding to subjects like death, pain and pleasure, in their thoughts. Khayyām inclines to escape from consciousness in order to overcome destiny; he seizes the day and treasures the present moment and leading to hedonism in the end. But Buddā has a deep interpretation of "the instant" and "the moment" that is rooted in his ideas about consciousness and whole reality. Although both of them believe to decreasing pain and suffering, but they choose different ways to achieve it, because they have different view about pain resulting from passing of time and instability of instants.