پراكندگي فضايي عوامل آب و هوايي در حوضه مركزي و شمال ايران با استفاده از مدل هاي آماري

Spatial dispersion of climatic factors in North and central basin of Iran using statistical models

پهنه بندي آب وهوايي و شناخت نواحي همگن اقليمي امري ضروري جهت آمايش سرزمين و برنامه ريزي هاي منطقه اي مي باشد. هدف از اين مطالعه مقايسه تفاوت هاي اقليمي سه منطقه جغرافيايي ايران، ناحيه ساحلي خزر، ناحيه كوهستاني و ناحيه خشك داخلي كه در محدوده استان هاي مازندران، سمنان، تهران، قزوين، قم و مركزي جاي مي گيرد است. روش كار در اين تحقيق، بررسي داده هاي آب و هوايي 56 ايستگاه سينوپتيك و كليماتولوژي و 19 عنصر اقليمي با استفاده از مدل هاي خوشه بندي و تحليل عاملي است. بدين منظور يك ماتريس با ابعاد 19*56 و با آرايش R تشكيل و به عنوان پايگاه داده براي ناحيه بندي مورد استفاه قرار گرفت. با اعمال تحليل عاملي بر مبناي تحليل مولفه هاي اصلي و با چرخش متعامد واريماكس مشخص شد كه در اقليم اين سه منطقه، چهار عامل رطوبتي، دمايي، غباري و تندري موثر مي باشند كه در مجموع بيش از 85 درصد از واريانس اقليم منطقه را تبيين مي كنند. با انجام تحليل خوشه اي سلسله مراتبي و با روش ادغام وارد بر روي ماتريس نمرات عامل ها، چهار ناحيه اصلي و چندين خرده ناحيه شناسايي شدند. نواحي اصلي عبارتند از ناحيه گرم و خشك بياباني، ناحيه كم بارش دامنه اي، ناحيه سرد و نيمه پربارش كوهستاني و در نهايت ناحيه معتدل و پر بارش. بررسي نواحي چهارگانه با شرايط محلي و منطقه اي نشان مي دهد كه همسايگي با منابع رطوبتي مانند درياي خزر و پيكربندي ناهمواري ها مانند ارتفاعات رشته كوه البرز نقش تعيين كننده اي در شكل گيري خرده نواحي شمال ايران دارند.

Understanding weather zoning and knowing homogeneous climate regions are essential for land use and regional planning. The aim of this study was to compare three different geographical climate of Iran, the Caspian coastal, mountainous and arid interior of the provinces of Mazandaran, Semnan, Tehran, Qazvin, Qom, and Markazi. In order to do this study, climatic data of 56 synoptic and climatology stations and 19 climatic elements were used by using cluster analysis and factor analysis models. For this purpose, a matrix with dimensions of 56 x 19 and the R configuration and as a database was used for segmentation. By applying factor analysis based on principal components analysis with Varimax orthogonal rotation it was determined that in the climate of these three regions, four factors of humidity, temperature, dust and thunderstorms are affecting more than 85% of the total variance of the climate of this region. The hierarchical cluster analysis method and integration into the matrix of factor scores, four main and several sub-region areas were identified.The main areas are hot, dry desert area, low rainfall mountain slopes, the mountainous and cold and semi-rainy regions and high rainfall and finally the moderate high rainfall. The study of four areas and their local and regional conditions shows that the neighborhood with humidity sources such as the Caspian Sea and rough configurations such Alborz Mountains play a decisive role in the formation of north sub-areas.