بررسي عوامل موثر در توليد رسوب ناشي از فرسايش خندقي در اقليم‌هاي مختلف استان فارس

A study on the effective factors on sediment production by gully erosion in different climates of Fars province

طبق طبقه‌بندي اقليمي به‌روش دومارتن اصلاح شده، استان فارس داراي فرسايش خندقي در شش اقليم است. در تحقيق حاضر پس از انتخاب يك منطقه از هر اقليم، تعداد 15 خندق فعال و معرف از نظر ويژگي‌هاي مورفومتريك در آن منطقه مشخص شد و مساحت آبخير، شيب، ميزان پيشروي، ضريب شكل‌آبخيز، دانه‌بندي ذرات رس، سيلت و شن، درصد پوشش گياهي، درصد سنگريزه و خاك لخت در آبخيز واقع در بالاي پيشاني هر خندق اندازه‌گيري، و توليد رسوب محاسبه شد. براي تعيين عوامل موثر در توليد رسوب ناشي از فرسايش خندقي با استفاده از روش Stepwise در نرم‌افزار SPSS، تحليل آماري صورت گرفت. نتايج نشان داد كه چهار عامل شيب، باران حداكثر 24 ساعته، شن و ضريب شكل آبخيز، رابطه معني‌داري در سطح يك درصد با توليد رسوب خندق‌ها دارند و مهم‌ترين عامل در توليد رسوب ناشي از گسترش خندق‌ها، شيب سطح واقع در بالادست پيشاني خندق است. عواملي نظير شيب و ضريب شكل، رابطه مثبت و باران حداكثر 24 ساعته و شن، رابطه منفي با گسترش خندق‌ها نشان دادند. تاثير بسيار مهم شيب در توليد رسوب ناشي از فرسايش خندق‌ها، نشانه‌اي از سرعت جريان سطحي توليد شده در بالاي پيشاني آن‌ها است؛ اقدامات منجر به كاهش شيب در اين مناطق، تاثير مهمي در كاهش پيشروي خندق‌ها و توليد رسوب دارد.

Fars province has experienced gully erosion in six climate zones based on de Martonne classification method. After selecting one region from each climate zone, 15 active and representative gullies were investigated using morphometric characteristics and watershed area, slope gradient above gully heads, linear advancement, form factor, particle size analysis, vegetation cover, gravel content and bare grounds were measured and sediment production was calculated. Effective factors on sediment production due to gully erosion were determined using Stepwise method provided in the SPSS software package. The results of this research revealed that four factors including slope gradient, maximum 24 hours rainfall, sand, and form factor had significant impact on sediment production with 99 percent of confidence. Slope gradient above the gully head was the most important factor on the sediment production. Slope gradient and form factor had positive relationship and maximum 24 hours rainfall and sand had negative relationship with gully development. The most important impact of slope gradient on the sediment production implies the velocity of surface runoff concentrated above gully heads. Alternative controls to decrease slope gradient would be effective on the reduction of gully development and sediment production.