بررسي اثرات پخش سيلاب بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك عرصه پخش سيلاب جاجرم خراسان

Study of flood water spreading on soil physical and chemical properties in Jajarm project, North Khorasan province

رسوب‌گذاري مواد معلق سيلاب‌ها بر روي اراضي سنگلاخي و درشت دانه مناطق گرم و خشك، باعث تغييراتي در بافت، ساختمان، افزايش عمق و حاصل‌خيزي آن‌ها مي‌شود. به‌منظور بررسي اثر پخش سيلاب بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك، عرصه پخش سيلاب جاجرم در استان خراسان انتخاب شد. اين عرصه در مخروط افكنه‌اي با شيب عمومي 0.75% تا يك در صد قرار گرفته، متوسط بارندگي سالانه آن 146.3 ميلي‌متر برآورد شده است و اقليم آن خشك تا فرا خشك است. در سال‌هاي 1374 تا 1378 قبل از سيلاب‌گيري عرصه، در سه نوار اوليه شبكه، هفت پروفيل حفر شد. از افق‌هاي قابل تشخيص A ، C و عمق صفر تا سي سانتي‌متري (حدود ضخامت لايه شخم در زراعت‌هاي سيلابي) نمونه‌برداري شد. كميت عوامل موثر در خصوصيات خاك در آزمايشگاه تعيين شد. پس از سه نوبت سيل‌گيري، نمونه‌برداري مجدد از همان مكان‌ها انجام و آزمايش‌ها تكرار شد. داده‌هاي حاصل از آزمايش‌ها در هر يك از افق‌ها و نوارهاي پخش، براي مقايسه عوامل مختلف، قبل و بعد از پخش سيلاب بر اساس آزمون t و مقايسه تاثير كلي سيلاب به صورت اسپليت بلوك با سه تكرار تحليل شد. تجزيه واريانس نمونه‌ها نشان داد كه پخش سيلاب بر روي نسبت شن، رس، مقدار مواد آلي، بي‌كربنات در سطح (5%› p) و كلسيم، منيزيم، كلر، سديم، نسبت جذب سديم و هدايت الكتريكي در سطح (1%› p) موثر و بين نمونه‌هاي قبل و بعد از پخش سيلاب اختلاف معني‌داري وجود داشت. مقايسه ميانگين كميت عوامل شوري خاك، كلسيم و منيزيم در افق هاي A و C و لايه شخم، در قبل و بعد از پخش سيلاب تنها، در لايه شخم اختلاف معني‌دار را نشان داد. نسبت شن به رس و شن به سيلت در افق A كاهشي را نسبت به افق C و لايه شخم نشان داد. ضمن آن كه پخش سيلاب در ديگر ويژگي‌هاي خاك موثر نبود. نتايج اين تحقيق مربوط به سه نوبت سيل‌‌گيري در عرصه است. باتوجه به نتايج حاصل از اين بررسي و افزايش برخي از املاح به خاك در اثر پخش سيلاب، لزوم تحقيقات و بررسي‌هاي بيشتر را طلب مي كند.

The deposition of transported materials by flood water on soil surfaces in warm and arid region causes some changes in texture, structure, depth and fertility of the soil. According to the study of flood water spreading effect on physical and chemical characteristics of the soil, the study field of flood water spreading of Jajarm in North Khorasan province was chosen. This area has located on alluvial fan with 0.75- 1% slop, 146.3 millimeter mean annual rainfall, arid and extra arid climate. For the period of 4 years (1995-1999), the soil samples were collected from recognizable A and C horizons and the depth of 0-30 centimeter (plow layer) from 7 profiles at three primary strips. The quantity of effective parameters on soil characteristics was determined in laboratory. This process was repeated after three times flood water spreading. Obtained data were analyzed: I) by t-student test to compare different properties of soil before and after flood spreading. II) by split plot procedure with three replicates to compare the whole effects at flood water spreading. The samples variance analysis showed that flood water spreading was effective on sand ratio, clay, organic matter, bicarbonate (p < 0.05) and was effective too on Ca, Mg, Cl, Na, SAR and EC (p < 0.01). There was a significant difference between the samples before and after spreading of flood water. Comparing the average mean of factors including soil salinity, Ca and Mg on A, C and plow layer before and after flood water spreading showed only different between plowing layers, also results showed that the sand to clay ratio and silt in a horizon were decreased. Flood water spreading had no more effect on the other soil characteristics.