دگرگوني گستره كرامات در مناقب‌نامه‌هاي مشايخ تصوّف

Transformation of Kar?m?tin Man?qib-n?me-h?

كرامات همچون نقطه مركزي تمامي روايت‌هاي منقبتي، بسامد و حضوري چشمگير و نمايان در تذكره‌ها و مناقب‌نامه‌هاي مشايخ تصوّف دارد. اين عنصر اساسي در گذر زمان، كمّا و كيفاً دچار تحوّل و دگرگوني شده است. در اين مقاله مي‌كوشيم نشان دهيم كه توسعه و تحول تدريجي و تاريخي، حضور داستان‌هاي كرامت در طول حيات مشايخ، از پيش از تولّد تا پس از وفات آنها، شاخصه‌اي نوع‌نما و ژانريك در جريان تحوّل ژانر مناقب‌نامه است؛ به‌نحوي‌كه مي‌توان گفت اگر در آثار كهن متصوّفه، داستان‌هاي كرامت عمدتاً مربوط به دوران ولايت و رهبري شيخ بوده است، در مناقب‌نامه‌هاي متاخّر هيچ‌يك از مراحل حيات مشايخ بلكه حتّي ادوار پيش و پس از حيات آنها، خالي از داستان‌هاي كرامت نيست. به زعم ما، اين تحول از منظر مطالعه درون‌متني و ادبي، حاصل توسعه جريان ‌شخصيت‌پردازي قهرمان، و در تحليلي برون‌متني حاصل پيدايش نظريه‌هاي جديد در تصوّف، و توسعه ابعاد قدرت اجتماعي، اقتصادي و سياسي مشايخ صوفيّه در دوره‌هاي متاخر است.