بررسي فرهنگ يانيق در زاگرس مركزي براساس كاوش لايه نگاري در تپه گوراب ملاير

The Analysis of Yaniq Culture at Tappeh Gourab of Malayer, Based on Stratigeraghical Excavation

تپه گوراب در روستای جوراب و در فاصله 12 كیلومتری شهر ملایر در جنوب‌شرق استان همدان قرار دارد؛ این تپه در مجاورت جاده ارتباطی ملایر به اراك واقع است. پژوهش‌های باستان‌شناسی  در تپه گوراب به‌طور مجدد به سرپرستی علی خاكسار با هدف تعیین عرصه و پیشنهاد حریم و لایه‌نگاری انجام گرفت كه در نهایت منجر به شناسایی مساحت واقعی تپه و هم‌چنین ادوار فرهنگی مختلف موجود در این تپه گردید. در مجموع در تپه گوراب بر اساس لایه‌نگاری انجام شده 8 دوره فرهنگی از: مس و سنگ میانی و جدید، مفرغ قدیم، آهن و ... شناسایی شده است. كاوش لایه‌نگاری در تپه گوراب و ارائه جدول گاهنگاری آن منجر شد تا اطلاعات جدید از دوره‌های فرهنگی و به‌ویژه در مورد عصر مفرغ قدیم در این تپه آشكار گردد. همان‌طور كه می‌دانیم عصر مفرغ قدیم در زاگرس‌مركزی، تحت عنوان «فرهنگ یانیق» شناسایی شده است و نهشته‌های این فرهنگ در تپه گوراب با ضخامت 8/5 متر، باعث شده تا به‌عنوان یكی از محوطه‌های بسیار مهم و كلیدی در این منطقه محسوب شود. در این نوشتار به استناد به داده‌های فرهنگی حاصل از كاوش (سفال و داده‌های كربن 14) و هم‌چنین استفاده از منابع كتابخانه‌ای و گزارش‌ها به بررسی و تحلیل فرهنگ یانیق در این تپه پرداخته می‌شود. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد كه یافته‌های سفالی تپه گوراب قابل مقایسه با سایر محوطه‌های یانیقی موجود در ایران از جمله: تپه پیسا، گودین‌تپه، یانیق‌تپه، گوی‌تپه و گل‌تپه و محوطه‌های یانیقی موجود در خارج از ایران از جمله  در شرق تركیه و منطقه قفقاز است. نتایج تاریخ‌گذاری كربن 14 تپه گوراب كه در دانشگاه آكسفورد انگلستان انجام گرفته نشان می‌دهد كه تاریخ‌گذاری این فرهنگ در زاگرس‌مركزی بر اساس گاهنگاری موجود در گودین تپه نیاز به بازنگری و تأمل بیشتری است. 

Tappeh Gourab is located at E 34˚, 13‘, 29.3“ and N 48˚, 52’, 00.4”, 1823 meters above sea level and close to the Gourāb Village a Suffragan of Malayer town in Hamadan province, adjacent to the link road Arak-Malayer. The archaeological investigations carried out by Ali Khaksar in 2006 aiming to determine stratigraphy and limit of the site during which remarkable results were achieved. The site has been registered on the National Heritage List with No.1042 in 1984. Then in 2006 archeological excavations were done. Tappeh Gourab was identified in 1962 and Mehdi Rahbar according to the pottery comparisons, attributed the site to Sassanid era; meanwhile the site was investigated by Mr. Ahmad Kabiri. He believed there are remains of prehistoric periods (mid-4th millennium B.C.) and in the higher floors the 1st millennium potteries are attested. There were also multi-Islamic era potteries of particularly Ilkhanid era on top of the site. Archaeological excavation of the Tappeh Gourab were done in two apart tranches to determine the limit of the cultural deposit area and offering the boundary. Determining the limit of the site, 14 test trenches were excavated in different directions. As a result, the actual dimensions of the site was about 200 × 340 m were identified over the area that represents 8.3 hectares. Stratifying the site, three tomography  trenches were established. The Northeast trench is known as the main stratigraphic trench. The stratigraphic trench in the northeastern part of the site, in an sloppy area close to vertical direction was established with basic dimensions of 2 × 2 m in the northeast - southwest order. The tranche 1 is an step trench and 1.5 × 1.5 meter in diameter, placed in front of stratigraphic trench in the northeastern part of the site. Trench 14 is located at the Northern part of the site. It is 1.50 × 1.90 m. In three trenches 29.68 meters of the deposits via 3 trenches were excavated led to discover 53 catalogs, 7 structures, 7 Features and 4 locus. Providing the absolute dating, totally 13 C14 samples have been taken of which 6 samples are from the Yaniq culture deposit and dating of samples was conducted in the laboratory Oxford University. According to the evidences of absolute chronology, pottery and architectural evidences of Tappeh Gourab, 8 cultural periods can be specified: Middle Chalcolithic, Early Bronze Age, Iron III(?)/ Achamenid (?), Parthian, Sassanid, Early Islamic, Seljuk and Ilkhanid. Deposit related to the Early Bronze Age is 5.80 m without gap from the Middle and Late Chalcolithic. Because of the architectural structures associated with the Iron Age III / Achamenid, the upper part of Early Bronze Age deposits (K 24-36) were disturbed. Yaniq data of Tappeh Gourab is comparable with those from Tappeh Pisa, Godin Tepe, Yaniq Tape, Gol Tepe, Eastern Anatolia, Asvan Kale, South Anatolian Plateau, Mus in Turkey, Sos Hoyuk, Büyüktepe Höyük. Comparing the C14 analysis from Tappeh Gourab and the current dating of Godin Tepe, it seems that some reviews on the dating of Yaniq culture in Central Zagros is necessary.