تاملي بر «صراط مستقيم» از منظر ابن‏عربي و برخي از شارحان نظريه‏هاي عرفاني او

A Reflection on "Straight Way" in the View of Ibn Arabi and some Commentators of his theories

صراط مستقيم يكي از موضوعات چالش‎برانگيزي است كه پيوسته در حوزه‌هاي مختلف، مورد توجه محققان، صاحب‌نظران و مفسران بوده است. در اين ميان، محيي‌الدين عربي و عارفان پس از او عنايت ويژه‌اي به اين موضوع، نشان داده‎اند. هدف اين مقاله، تحليل ديدگاه‌ عرفاني ابن‏عربي و برخي از شارحان نظريه‏هاي عرفاني او درباره صراط مستقيم است كه با توجه به رويكرد عرفاني به آيه 56 سوره هود مطرح شده است. اين تحقيق به صورت توصيفي- تحليلي انجام گرفته است. محورهاي مورد بحث در آن، انقطاع عذاب از جهنميان بدون خروج از جهنم و نيز تقسيم صراط مستقيم به سلوكي و وجودي، و تفاوت قايل شدن ميان "الصراط المستقيم" (صراط الله) و "صراط مستقيم" (صراط‌هاي رب‌ها) است. يافته‌هاي اين جستار، گوياي اين است كه براساس نظر عارفان صراط‌ مستقيم وجودي كه در قوس نزولي خلقت قرار دارد، بدون هيچ‌گونه تمايز و تفاوتي مربوط به همه موجودات است، در حالي‏كه "صراط‌ مستقيم سلوكي" به قوس صعودي خلقت مربوط مي‌شود و تنها به انسان‌ها اختصاص دارد. درواقع، نه‏تنها وجه تمايز انسان‌ها از ساير موجودات است، بلكه تعيين كننده مقام و مرتبه هر انساني در راه رسيدن به كمال انساني است. همچنين، به‏دليل سابق بودن رحمت خدا بر غضب او سرانجام، عذاب از اهل نار برداشته خواهد شد، و با وجود بودن در جهنم، از آلام و عذاب آن، رهايي مي‌يابند.

Straight Way is a challenging issue which has been attended to in various fields by the researchers, experts and commentators. Mystics, especially Muhyiddin Arabi and the mystics after him, have paid special attention to this issue. This paper studies the mystical perspective of Ibn Arabi and some commentators of his mystical theories on Straight Way which have been proposed with regard to the mystical approach to verse 56 of Hud Surah. This study was a descriptive-analytical study. Interruption in the punishment of hell residents without departing from hell, the division of Straight Way to Behavioral and Existential, and the distinction between "the Straight Way" (Allah`s way) and "Straight Way" (god`s way) are among the topics discussed in this study. The findings of this inquiry shows that, according to the opinion of mystics, the Existential Straight Way, existing in the Descending Arc of creation, is related to all entities with no distinction and differences; while, "the Behavioral Straight Way" is related to the Ascending Arc of creation and is restricted to humans; it is what distinguishes humans from other creatures and also determines the position of each human being in achieving his perfection. In addition, punishment is eventually removed from hell residents because the mercy of God is prior to his wrath; despite their residence in hell, the residents are released from its pains and punishments