بررسي تقريرهاي گوناگون از برهان ابن‌سينا بر توحيد ذاتي واجب تعالي در اشارات و تنبيهات

Survey of Various Formulations of Ibn Sina’s Proof for the Essential unity of God in the Directives and Remarks

ابن‌سينا برهاني ابتكاري بر اثبات توحيد ذاتي واجب‌الوجود دارد كه آن را در اشارات و تنبيهات بسط داده است، هرچند بياني اجمالي از آن را در الهيّات شفا نيز آورده است. شارحان در تقرير اين برهان راه‌هاي گوناگوني پيموده‌ و هريك تفسير و تقرير خاصي از آن ارايه كرده‌اند. اختلاف اين تقريرها عمدتاً در تعيين اقسام و فرض‌هايي است كه در اين برهان مورد نظر ابن‌سينا بوده است. در اين مقاله، پس از اشاره به جايگاه برهان ابن‌سينا در ميان براهين توحيد، تقريرهاي فخرالدّين رازي، خواجه نصيرالدّين طوسي، قطب‌الدّين رازي و استاد مطهّري از اين برهان بيان و ارزيابي شده‌، و، در پايان، اين نتيجه حاصل آمده است: تقرير خواجه طوسي – به دليل خالي بودن از اشكالات تقريرهاي ديگر از قبيل تصرّف در كلام ابن‌سينا و يا افزودن قسمي بر اقسام مورد نظر ابن‌سينا، و نيز به‌سبب وارد نبودن اشكال‌هايي كه به اصول برهان كرده‌‌اند - از ديگر تقريرها به كلام ابن‌سينا نزديك‌تر است.

Ibn Sina has presented an original proof for the Essential unity of God which has been elaborated in his work The Directives and Remarks. He has briefly formulated the same demonstration in metaphysics of the Healing. The commentators of his work have provided various statements for the argument offering different interpretations and statements. The difference in these statements is mainly related to the assumptions and divisions in the argument under question. Having discussed the status of Ibn Sina’s proof among other argument, the article goes on to deal with its various formulations made by Fakhr Razi, Nasir al-Din Tusi and Qutb al-Din Shirazi with conclusion that Tusi’s statement of the argument is free from objections raised against other statements and is more consistent with the word of Ibn Sina.