انديشه سياسي ايران‌شهري در دوره اسلامي

The Presence of Iranshahri Political Thoughtin Islamic Period

انديشه سياسي ايران شهري، يكي از مهم‌ترين مولفه‌هاي سنت انديشه سياسي در تاريخ ايران محسوب مي‌شود. اين انديشه كه در سنن و عقايد سياسي ايرانيان باستان ريشه دارد، تلقي ويژه‌اي از حكمراني ارايه مي‌دهد كه با نگرش فلسفي به سياست، كه برگرفته از فلسفه سياسي يوناني است، تفاوت‌هاي مهمي دارد. با اينكه ريشه اين انديشه به ايران باستان بازمي‌گردد، مي توان تداوم آن را در تمدن اسلامي و در قالب هاي مختلفي مورد توجه قرار داد. از اين حيث، سنت تفكر ايران شهري موقعيت ويژه اي دارد كه پژوهش در باب آن، اسلوب ويژه اي را مي طلبد؛ اسلوبي كه قادر به توضيح تحول تاريخي چند هزار ساله اين سنت فكري و نشان دادن نوعي وحدت در سرتاسر آن باشد. پژوهش حاضر درصدد است تا با نگاهي ويژه به انديشه سياسي در دوره اسلامي، به ويژه در دوران ميانه، روايت هاي مختلف از انديشه سياسي ايران شهري را در تمدن اسلامي بازخواني كند و به عبارت ديگر تجليات مختلف اين انديشه در دوره اسلامي، توسط انديشمندان مسلمان ايراني را بررسد و جنبه هاي تداوم را در تاريخ انديشه سياسي در ايران برجسته نمايد. بدين منظور، بررسي نظريه موسوم به «تداوم فرهنگي ايران»، اهميت خاصي دارد و مبناي نظري مقاله حاضر را تشكيل مي‌دهد. خواهيم كوشيد تا در پرتو دستاوردهاي اين نظريه، جنبه هاي بازپرداخت انديشه سياسي ايران شهري و مفهوم كليدي آن «فرّ ايزدي» را در انديشه سياسي اسلامي به بحث گذاشته و به صورت بندي آنها بپردازيم. بر اساس فرضيه اين مقاله، انديشه سياسي ايران شهري در قالب هاي متعددي در دوره اسلامي بازتوليد شده و هر يك از اين روايت ها، دريافت ويژه خود را از مفهوم «فرّ ايزدي» عرضه داشته اند. از ديد مقاله حاضر، پنج روايت فرّه ايزدي در تمدن اسلامي عبارتند از: روايت حماسي، روايت فلسفي، روايت اندرزنامه نويسان، روايت عرفاني و روايت اشراقي.

Iranshahri political thought is one of the most significant features of Iranian intellectual tradition. Rooted in ancient Iranian tradition of kingdom, this political doctrine presents a conception of political rule which is different from classical Islamic political philosophy inspired by Greek philosophers. Although the source of this doctrine is pre-Islamic Iranian civilization, one can claim that it has been continued in different forms and we can follow its traces left everywhere in Iranian intellectual history from the beginning to the present.So, study of this tradition requires a specific method of research which could explain transformation and unity of its elements. This paper aims to study the various versions of iranshahri political thought in Islamic period, especially in its middle ages, and to show different aspects of it crystallized in Muslim thinker’s political treatises. The theory of “cultural continuation of Persia” constitutes the theoretical foundation of this research and try to elucidate Islamic conceptions of iranshahri political doctrine, and “Farr” as its key concept, in the light of this theory suggested by leading figures like H. Corbin and R. Frye. We claim that the versions of iranshahri political thought in Islamic civilization can be divided in five main categories representing five conceptions of Farr -e- izadi. These five categories are represented in epic poems, mystic texts, philosophical treatises, Illuminationist wisdom and Iranian mirrors for princes.