تحولات تاريخي مسيله روح بخاري در حكمت صدرايي

Historical Development of the Problem of Vaporous Spirit in Sadrian Philosophy

نوشتار حاضر به بررسي تاريخي برخي پيشرفتها كه توسط صدرالمتالهين در مبحث روح بخاري روي داده است ميپردازد. ملاصدرا روح بخاري را از جهت آنكه واسطه رسيدن تدبير نفس به بدن جسماني است گاهي به (عما) ـ كه اصطلاحي عرفاني است ـ و گاهي به «جسم فلكي» و گاهي به «عرش» و يا «كرسي» تشبيه ميكند. زيرا همه موارد فوق، در ويژگي برزخ بودن و واسطه بودن ميان مراتب بالايي و پاييني خود، مشترك بوده و در رساندن فيض و تدبير از عوالم بالاتر به عالم مادون خود تاثيرگذارند. اين تشبيهات صدرالمتالهين را ميتوان در راستاي قاعده تطابق عالم كبير با عالم صغير نيز معنا كرد. برخي از اين تشبيهات و همچنين بهره گيري از قاعده تطابق دو عالم كبير و صغير در باب روح بخاري از سوي ملاصدرا در تاريخ فلسفه اسلامي بي سابقه بوده است. ديگر ابتكار تاريخي ملاصدرا، طرح تشكيك در وجود انسان ميباشد. درواقع او براساس نگاه تشكيكي كه به وجود واحد انساني دارد، روح بخاري را واسطه ميان مرتبه مثالي و بدن جسماني دانسته و به اينصورت، جايگاه روح بخاري و مراتب مترتب برآن را در وجود تشكيكي انساني تبيين كرده است. او با اين نگاه، مسيله برقراري ارتباط ميان نفس مجرد و بدن جسماني را با استفاده از روح بخاري بگونه‌يي حل نموده كه از اشكالي كه بر مشايين وارد است مبرّا باشد. در نگاه صدرايي، روح بخاري، بدن اصلي نفس بوده و بدن جسماني، غلاف و پوسته روح بخاري بشمار ميرود.

The present paper is devoted to a historical study of some of the developments made by Mulla Sadra regarding the problem of vaporous spirit. Since this spirit is the mediator of the soul’s administration of the corporeal body, he assimilates it sometimes to cloud – which is a gnostic term, sometimes to a heavenly body, and sometimes to the “Throne” or the “Divine Seat”. This is because all of them share the quality of being the intermediary between their higher and lower levels and affect the process of transferring emanation and prudence from their higher worlds to their lower worlds. These similies of Mulla Sadra can be interpreted in line with the principle of the correspondence of the macrocosmos and the microcosmos. Some of these similies as well as his use of the above principle in discussing the vaporous spirit were unprecedented in the history of Islamic philosophy. Mulla Sadra’s other historical innovation was the idea of the gradedness of Man’s existence. In fact, based on his graded view of Man, he considers the vaporous spirit to be the intermediary between the imaginal level and the corporeal body. In this way, he explains the place of the vaporous spirit and its grades in the graded human existence. Accordingly, he solves the problem of establishing a relationship between the immaterial soul and the corporeal body by resorting to the vaporous spirit in a way to avoid the objection advanced against the Peripatetics in this regard. In the Sadrian view, the vaporous spirit is the main body of the soul, and the corporeal body is the sheath and cover of this spirit.