كاربست اشكال هنجار‌گريزي در اشعار احمد شاملو

Application of Deviation Forms in Ahmad Shamlooʹs Poems

هم‌زمان با پیدایش نخستین نشانه‌های فرمالیسم روسی در 1914 در روسیه، رویكردی نوین به سبك و ساختار شعر آغاز شد. تأكید این گروه بر جنبه‌های صوری شعر باعث شد تا آنان چیزی جز خود متن را به‌كار نگیرند، بنابراین به دنبال ابزاری برای درك زیبایی اثر هنری بودند. آنان از این ابزار با اصطلاح «هنجارگریزی» یاد می‌كنند. دانش‌واژة «هنجارگریزی» از اصطلاحات پربسامد در نظریة صورت‌گرایان روسی است كه امروزه این كاربرد در آثار شاعران بزرگی چون احمد شاملو به‌وضوح دیده می‌شود. درخور تأمل است كه شاملو، متناسب با ساخت بیانی شعرش، گاهی به عمد و گاه ناخودآگاه به هنجارگریزی روی می‌آورد و برای به‌كارگیری این شیوه از همة امكانات زبانی و هنری خود استفاده می‌كند. در قالب این مقاله كوشیده‌ایم، پس از اشاره‌ای گذرا به اشكال و مشخصه‌های «هنجارگریزی»، اشعاری از «احمد شاملو» را، كه بیش‌ترین شباهت را به این شیوه دارد، از منظر برجسته‌سازی با رویكرد به هنجارگریزی انتخاب و بررسی كنیم.

One of the most significant accomplishments in modern poetry is deviation from the standard language norms. Shamloo, one of the most prominent and intellectual contemporary poets, has used it widely as one of his tricks. Deviation is one of the most frequently-used terms in Russian formalistsʹ theory. Yet, in some scientific contexts, terms like “defamiliarization” and "foregrounding" have also been used interchangeably. It should be however noted that although there are some common goals and similar usages, several noticeable differences exist and the differences give the deviation some unique characteristics. Normative language is a tool for communicating the message. In formalistic beliefs the level of deviation from standard language is an indicator of the literariness of the poem and gives it strength and beauty. Ahmad Shamloo has utilized the formalist teachings in his poems and has taken different forms of deviation. The present study attempts to investigate the deviation forms and categorize its symbols in the works by this great Persian literary figure.