ارزيابي انتقادي رويكردهاي موجود در هستي‌شناسي پول؛ ارايه تفسيري بديل

Critical Evaluation of Existing Approaches to the Ontology of Money; Offering an Alternative Interpretation

شناخت چيستي پول به جهت اهميت نهاد پول در اقتصاد متعارف و دلالت‌هاي آن در صدور احكام فقهي همواره يكي از دغدغه‌هاي نظريه‌پردازان اقتصاد اسلامي بوده است. ادبيات موضوع هستي‌شناسي پول (در غرب) به‌طور عمده مربوط به مجادله‌هاي دو رويكرد «نظريه كالايي» و «نظريه اعتباري» پول درباره ماهيت، ارزش و كاركرد محوري پول است. نظريه كالايي، پول را كالايي مشابه ديگر كالاها با تفاوت در برخي ويژگي‌ها مي‌پندارد و ارزش آن را به ارزش كالايي آن بازمي‌گرداند و بر كاركرد «واسطه مبادله» تاكيد دارد. نظريه اعتباري، پول را نمايشگري انتزاعي از ارزش و مطالبه‌اي از جامعه يا تعهد به پرداخت بين انسان‌ها مي‌داند كه ارزش آن متوقف بر روابط اجتماعي است و بر نقش پول به عنوان واحد محاسبه ارزش اصرار دارد. در مطالعه‌هاي اقتصاد اسلامي نيز نظريه‌پردازي‌هايي درباره چيستي پول وجود دارد كه واجد نقاط قوت و البته كاستي‌هايي است كه برخي از اين كاستي‌ها مشابه ضعف‌هاي موجود در دو نظريه كالايي و اعتباري است. ما در ارايه فهمي از پول با تاكيد بر وجه اعتباري آن با اين ادعا كه نظريه كالايي فاقد توان كافي در تبيين پول بوده و تعريف‌هاي مورد اشاره در كلام نظريه‌پردازان اعتباري هم دچار دوگانگي است، بر تفكيك دو سطح تلقي از پول تاكيد كرده، پول را در معناي جوهري همان «معياري انتزاعي از ارزش» يا «مفهومي براي اندازه‌گيري ارزش‌ها» دانسته و تعريف پول در فهم صحيح عرفي را «نشانگري از طلبي معتبر به سبب مقبوليت ناشي از اعتبار ناشر» معرفي كرده‌ايم. اين تفكيك بين دو سطح تلقي از پول، مهم‌ترين نقص موجود در تعريف‌هاي ارايه‌شده از پول در نظريه اعتباري را رفع مي‌كند.

Given the importance of money institution in the conventional economy and its implications in issuing the jurisprudential verdicts, understanding its nature has always been one of the concerns of Islamic economists. Ontology of money’s literature (in West) mainly incorporates debates between the two approaches we call “commodity theory” and “credit theory” of money on its nature, value and central function. Defining money as a commodity like the others with some differences, and basing its value on its commodity value, the commodity theory emphasizes on “exchange medium” as money’s main function. The credit theory, on the other hand, describes money as “an abstract representative of value”, “a promise to pay”, and “a claim upon society”, whose value is based upon social relations, and insists on its role as a “value computing unit.” There are also some theories about money nature in Islamic economics studies, which have some advantages and disadvantages as well. Some of these disadvantages are similar to those of the commodity and credit theories. Emphasizing on the credit aspect of money, and claiming that the commodity theory isn’t capable enough to explicate money and that the definitions used by the credit theorists suffer from ambiguity, we separate two levels of understanding money, define money in the essential sense as an “abstract measure of value” or a “concept for measuring value”, and in the common sense meaning as an “index of creditable claim due to the acceptability originating from the issuer’s creditworthiness.” This separation rectifies the most important deficiency in the definitions of money offered by the credit theory.