بررسي تطبيقي نظريه‌ها و مدل‌هاي رفتار عام‌المنفعه در اقتصاد متعارف و اسلامي

A comparative Analysis of Theories and Models of Pro-Social Behavior in Traditional and Islamic Economics

يكي از نقاط عطف در مدل‌سازي رفتار عام‌المنفعه در ادبيات اقتصادي، فاصله گرفتن از مدل‌هاي رفتاري مبتني بر انتخاب عقلايي است. اين مدل‌ها در واكنش به مشاهدات حاكي از هزينه‌هاي تشويق و تنبيه در رفتارهاي عام‌المنفعه گسترش يافته‌اند. مدل‌هاي جديد پيشنهادي بر مبناي ترجيحات اجتماعي، همكاري مشروط و هويت شخصي بنا نهاده شده‌اند. اين مقاله ضمن تجزيه، تحليل و ارزيابي اين مدل‌ها، امكان ارايه مدلي نظري براي تحليل رفتارهاي عام‌المنفعه در چارچوب ادبيات اقتصاد اسلامي را بررسي مي‌كند. در اين مقاله با وارد كردن انگيزه‌هاي مادي و معنوي در مدل تبييني رفتار عام‌المنفعه در اقتصاد اسلامي، تاثير مشوق‌هاي مالي بر انگيزه‌هاي معنوي خيرخواهانه از كانال كاهش احساس مسيوليت براي انجام اين رفتارها مطرح شده است. كاهش احساس مسيوليت براي مشاركت در رفتار عام‌المنفعه مي‌تواند به دلايلي چون كاهش تقاضاي خيرخواهي و تغيير انتظارات خيرخواهان بالقوه نسبت به ضرورت خيرخواهي اتفاق بيفتد. شواهد برخي پژوهش‌ها در مورد تاثير مشوق‌هاي پولي بر اهداي كليه در ايران نظريه و مدل پيشنهادي مقاله را تاييد مي‌كند. اين رويكرد با رهيافت‌هاي اسلامي در تفكيك ميان انگيزه‌هاي مادي و معنوي و همچنين تحريك هم‌زمان آنها در خطابات و احكام اسلامي سازگار است.

In recent years, economists have deviated from traditional rational choice models of pro-social behavior. They introduced new models which are a reflection of new findings on the hidden costs of reward and punishment. These new models are established on the bases of social preferences, conditional cooperation, and self-identity. The present paper evaluates recent theories and models of pro-social behavior and tries to advance relevant theories and models from an Islamic point of view. By introducing material and spiritual motives for pro-social behavior, the paper suggests that material incentives could deactivate spiritual motives by creating doubt about social responsibility of potential altruists about the necessity of benevolence. The results of a case study about the effect of incentives on kidney donation in Iran support the proposed explanation. This approach is compatible with Islamic approaches concerning separation between the spiritual and material incentives and their simultaneous stimulation in Islamic law and orders.