بازيابي طرح و ساختار فضايي داغ باغيِ خوي

Restore the Spatial Structure and the Layout of Dagh Baghi in Khoy

خوي از ديرباز، يكي از شهرهاي مهم ايران بوده و با توجه به جايگاه ويژه سياسي و آب و هواي مطبوع آن زمينه مناسب براي ايجاد باغ همواره فراهم بوده است. با وجود اين، داغ باغي، تنها باغ قديمي شهر است كه از آن آثار و نشانه هايي اندك در دامنه تپه هايي با نام قلاّبي و همچنين خاطره مردم شهر بر جاي مانده است. باغ در جنوب شهر واقع شده و فضاي نسبتاً وسيعي را به خود اختصاص داده است. تصاوير هواييِ منطقه، محدوده و تا حدودي شكل باغ را نمايش مي دهند. داغ باغيِ فعلي، مرتع وسيعي است كه تعداد كمي درخت ميوه در آن قابل مشاهده است؛ با وجود اين مردم منطقه توصيفات زيبايي از آن ارايه مي دهند و از جايي هم رديف با باغ هاي تاريخي ايران ياد مي كنند. اين پژوهش با بررسي وضعيت موجود و مرور اسناد و تصاوير مختلف، به شناسايي ساختار معماري، گياهي و آبي باغ مي پردازد و تلاش مي كند شكل كلي آنرا بازيابي كند. براي نيل به اين مقصود، متون و اسناد تصويري مطالعه مي شوند و نتايج با آثار برجاي مانده موجود مطابقت داده مي شوند. مجموع بررسي هاي صورت گرفته شكل باغ را آشكار ساخته و چگونگي شكل گيري و سير تاريخي و تحول آن را روشن مي كند. باغ در دوره زنديه و به دست احمدخان دُنبُلي، اميرِ خوي و سلماس، ساخته شده است. شكل و تركيب فضاي باقي مانده، نشان از باغي طرح اندازي شده دارد كه بخش ها و زيرمجموعه هاي آن همچون ساير باغ هاي تاريخي ايران، با طراحي شكل گرفته است. درون باغ از 6 تخت يا طبقه شكل گرفته و در گذشته هر يك از اين تخت ها دربردارنده درختان ميوه مختلف بوده است. دو رديف درخت چنار از ورودي تا انتهاي باغ ادامه داشته و در نهايت به كوشكي زيبا با حوضي در مقابل آن مي رسيده اند. آب از تپه پشت بنا از اين حوض سرازير شده و تمام اين تخت ها را به سمت پايين مي پيموده است. دسترسي به هر تخت نيز با دو رديفِ 9 پله اي صورت مي گرفته است.

Dagh-Baghi is a disregarded garden located in Khoy, a city in the northwest of Iran. Because of its location along with good weather, Khoy has always had great potential to host many gardens. This garden, however, is the only remaining historic garden. The current Dagh Baghi is a meadow in the southern suburb of the city with a few fruit trees. This article studies the spatial structure of the garden and scrutinizes its current conditions as well as archived evidences in order to find the gardenʹs original layout and specification. To achieve the goal, the study will focus on documents as well as study and survey the garden’s remains. Comparing the documents with the result of fieldwork research will clarify the gardenʹs layout and its historic evolution. The garden was found by Amir Ahmad Khan-e Donboli, the commander of Khoy and Salmas in Zand dynasty. The obtained spatial structure reveals a designed terrace garden on a slopping land on a foothill which includes an avenue (Khiyaban) between entrance and a pavilion located at the end of the garden, on the highest terrace. The layout of the garden has been formed by six lawn covered terraces with some fruit trees. Two rows of plane trees define an avenue between a likely entrance hall and the highest terrace which has contained a mansion and a pool in front of it. The terraces have a line of plane trees on the edge and spring’s water flows down from the foothill into the main pool and run through a canal in the middle of the avenue. Except the water canal, the avenue has two pass ways beside the canal which connect the terraces by rows of nine stairs.