شاخصه‌هاي عقلانيت اجتماعي در معارف رضوي

Criteria of Rationality in Imam Reza’s Teachings

يكي از نعمت‌هاي منحصر‌به‌فرد خداوند، عقل است. اين نعمت در ميان انسان‌ها از چنان جايگاهي برخوردار است كه بار ارزشي يافته و هيچ‌كس حاضر نيست خود را فاقد اين نعمت بداند، بلكه خود را داراي عقل و رفتار و گفتار خود را بر اساس عقلانيت ارزيابي مي‌كند. از طرفي، رفتار و گفتار انسان‌ها بسيار متفاوت و متضاد است كه نمي‌توان همه آنها را عقلاني دانست. سوال اساسي نوشته پيش‌رو اين است كه آيا در معارف رضوي شاخصه‌هايي براي عقلانيت اجتماعي وجود دارد كه بتوان بر اساس آنها رفتار و گفتار اجتماعي مسلمانان را ارزيابي كرد؟ با بررسي انجام‌گرفته در لغت، متون ديني و ... درباره عقل و عقلانيت و تعريفي كه از عقلانيت بر اساس متون ديني ارايه شده است، در معارف رضوي شاخصه‌هاي ده‌گانه از قبيل: اميد داشتن به خير شخص، در امان بودن از شر او، برجسته كردن تلاش خير ديگران، برجسته نكردن كار خير خود، خسته نشدن از تلاش براي مشكل‌گشايي از كار ديگران، خسته نشدن از تلاش علمي و ... در روابط اجتماعي معرفي شده‌اند. نتيجه بررسي حاضر اين است كه در معارف رضوي نه‌تنها به عقلانيت و عقل بي‌اعتنايي نشده، بلكه عقل و عقلانيت از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند كه با توجه به هدف خلقت و ضرورت سير تكاملي انسان‌ـ كه بايد در اين دنيا اتفاق بيفتدـ عقلانيت تعريف خاص دارد و بر اساس همين تعريف در جامعه اسلامي شاخصه‌هايي مطرح است كه اعمال اين شاخصه‌ها بايد با دقت، ظرافت و بدون افراط و تفريط انجام گيرد. مشروح مستندات را بايد در متن مقاله جستجو كرد.

‘Reason’ is one the unique bounties of Allah (SWT) to the humankind. This bounty is of so high status among human beings that everybody claims that they use it in the best way and consider their own speech and behaviour as reasonable and rational. Nevertheless, humans’ speeches and behaviours are so different and contradictory that cannot be considered as rational at the same time. The main question of this article is whether there are criteria for social rationality in Imam Reza’s teachings based on which one can evaluate Muslims’ social behaviour. Research in semantics, religious resources, etc. on reason and rationality shows 10 criteria for rationality in Imam Reza’s teachings. The criteria, among others, include hoping one’s doing good, being safe from one’s evil, aggrandising other people’s good efforts, not aggrandising one’s own good efforts, not giving up efforts to solve other people’s problems and not giving up scientific efforts. This article concludes that reason and rationality are not only neglected, but also are of high status in Imam Reza’s teachings. Considering the purpose of creation and the necessity of human’s development which should be fulfilled in this world, rationality has a certain definition. According to this definition, there are criteria in an Islamic society that should be applied carefully and without going to any extremes.