نگرشي بر علل ضعف و سقوط ساسانيان از منظر مورخان سده هاي نخست هجري

Study on the Reasons of Sasanian Decline and Fall According to the First Islamic Centuries, Historian Sources

ساسانيان به‌عنوان يكي از قدرتمندترين سلسله هاي ايراني، بيش از چهارسده و تا پيش از حمله اعراب مسلمان به ايران حكومت كردند. دولت بزرگ ساساني با پيروي از اصل تمركز حكومت و ملي‌كردن دين زرتشت، ايران ملوك الطوايفي عهد اشكانيان را به‌صورت كشوري يكپارچه و مقتدر درآورد؛ به‌گونه اي كه اين حكومت، علاوه‌بر بازآفريني قدرت سياسي، دگرگوني هاي گسترده و عميقي را درتمامي زمينه هاي اجتماعي و فرهنگي ايران ايجاد كرد. با اين‌حال، پس از چندي، عوامل بسياري باعث سستي تدريجي اين سلسله‌ي قدرتمند و درنهايت، فروپاشي آن در برابر حمله‌ي اعراب مسلمان شد. در اين نوشتار، بر اين است تا با بررسي دقيق و همه‌جانبه‌ي آثار مورخان چهارسده‌ي نخستين دوره‌ي اسلامي، يعني ابوحنيفه‌ي دينوري، يعقوبي، مسعودي، طبري و ابن‌مسكويه، دلايل ضعف تدريجي و فروپاشي حكومت ساساني با روش توصيفي- تاريخي، مورد پژوهش و تحليل قرار گيرد. نتايج پژوهش، نشان مي‌دهد كه از ديدگاه مورخان چهارسده‌ي نخست اسلامي، در ضعف و زوال ساسانيان و شكست آنان در برابر اعراب مسلمان نقش داشته است؛ امواردي مانند تعصبات مذهبي و جايگاه رفيع روحانيان زرتشتي، قدرت روزافزون اشراف و نجبا، كشتار خاندان سلطنتي توسط شيرويه و ضعف پادشاهان در اواخر حكومت ساساني، كودتاي نظامي‌سرداران عليه پادشاهان، جنگ هاي طولاني‌ مدت فرسايشي برون‌مرزي، به‌ويژه جنگ-هاي مداوم با امپراطوري روم، براندازي خاندان آل‌لخم توسط خسروي پرويز، فشارهاي اقتصادي بر مردم و وضع ماليات‌هاي سنگين، بلاياي طبيعي همچون طغيان دجله و فرات و امدادهاي غيبي.

Sassanid reign, as one of the most powerful Iranian dynasties, lasted for over four centuries before the Arab Moslems’ attack to Iran. The great Sassanid government managed to convert the Feudal Iran of Parthian era into a united and strong country thanks to its central government and Zoroastrianism nationalism; this not only recreated political power but also hugely revolutionized the cultural and social issues in Iran. However, different factors, after a while, led to the gradual weakness and suppression of this dynasty before the Arab Moslems’ attack. In this research, auditing the historians of all these four centuries of the early Islamic era including Abou- HanifehDinvari, Yaghoubi, Masoudi, Tabari, and EbneMoskouyeh exactly and from all aspects, many attempts have been made to figure out and analyze the reasons of this gradual weakness and overthrown of Sassanid Reign the emnloying a historical-descriptive method. The results of this research reveal that in the view of the historians of all these four centuries of the early Islamic era, the following factors were the most crucial reasons of Sassanid’s downfall and defeat before the Arab Moslems: religious prejudice, high position of Zoroastrian clergymen, well-borns’ increasing power, massacre of the royal family by Shirouyeh, the last Sassanid kings’ lack of authority, a military coup against the kings, long exhausting overseas battles, especially the constant wars against the Rome Empires, toppling the Ale-Lakhm by KhosrouParviz, economic pressures on people and heavy taxes, natural disasters like the Tigris and Euphrates rivers bursting their banks, and hidden helps.