مناسبات معماري با علوم دقيقه در متون علمي دوره اسلامي

Architecture in relation to Exact Sciences according to Scientific Literatures in Medieval Islam

مناسبات معماري با علوم دقيقه (رياضيات و تكنولوژي) در دوره اسلامي، به‌دليل گستره وسيع اين علوم و مطالعات ميان‌رشته‌اي محدود دو قلمرو، آشكارا تبيين نشده است. از سويي، شناخت اين مناسبات تنها با بررسي آثار معماري و بدون درنظرگرفتن ميراث علمي دانشمندان آن دوران به‌دست نخواهد آمد. هدف مقاله حاضر، بررسي بخشي از اين مناسبات، با استناد به متون رياضيات و دانش‌نامه‌هاي علوم در سده‌هاي دوم تا يازدهم هجري است. پژوهش حاضر تعاملات علوم دقيقه با معماري و صنايع وابسته را ذيل دو محور طبقه‌بندي علوم و كاربرد رياضيات در شكل‌گيري معماري، براساس روش تفسير تاريخي بررسي مي‌كند. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه معماري به‌رغم پيوند عميق با علوم دقيقه در مرحله طراحي و ساخت، به‌دليل تفاوت در ماهيت و اهداف آن دو، در شمار اين علوم قرار نمي‌گيرد. هرچند اصناف معماران و بنّايان ارتباط مستقيمي با ميراث علمي و فني رياضي‌دانان نداشته‌اند، از شواهد تاريخي چنين برمي‌آيد كه اين ميراث به‌واسطه معماران شبهِ‌رياضي‌دان و پيشرو، به زبان مسايل عمليِ معماري ترجمه و توسعه مي‌يافت.

Relations of architecture to exact sciences (mathematics and technology) in medieval Islam have not been investigated properly due to vast extent of these sciences and limited multidisciplinary studies in both fields. Furthermore, the recognition of these relations will not be achieved completely without taking into account the intellectual legacy of scientists of the mentioned era. The purpose of this paper investigates part of these relations with reference to mathematical texts and scientific encyclopedias from the 8th to the 17th century. The present research analyzes interactions of exact sciences with architecture and dependent arts in two categories: classification of sciences and application of mathematics in evolution of architecture based on historical interpretation method. The research findings show that architecture, despite profound linkage to exact sciences in design and construction stages, is not classified as one of the respective sciences due to difference in nature and goals. Although architects and masons did not have any direct relation to scientific and technical legacy of mathematicians; it is inferred from historical evidences that the mentioned legacy was translated and developed into scientific language by means of semi-mathematician and pioneer architects.