مطالعه ساخت اجتماعي حوادث ناشي از كار (مطالعه موردي كارگران معادن زغال سنگ منطقه كوهبنان) كرمان و طبس

A Study of the Social Construction of Work- Related Accidents “A Case study: workers of the coal mines of Koohbanan in Kerman and Tabas”

در علوم ايمني، حادثه رويدادي ناخواسته و غير برنامه‌ريزي شده است كه به‌صورت يك يا چند واقعه متوالي به‌واسطه اعمال ناايمن شرايط ناايمن يا هر دو به وجود مي‌آيد. به‌رغم رشد فزاينده علوم ايمني در دهه‌هاي اخير، مفهوم حادثه همچنان به‌عنوان پديده‌اي غيراجتماعي، خنثي و فاقد معنا تعريف مي‌گردد كه به‌طور ناخواسته و غير برنامه‌ريزي شده توسط كارگران يا ماشين‌آلات به وجود مي‌آيند. بخش قابل‌توجهي از تحقيقات انجام شده در اين زمينه، به پيروي از سنت همه‌­گيرشناسي و روان‌شناسي رفتارگرا با تقليل مسيله ‌ايمني و بهداشت ­كار به موضوعي صرفاً فني و تخصصي بر نقش عوامل فردي خطر و خطاي انساني در وقوع حوادث تاكيد مي­‌كنند. بي‌توجهي اين مطالعات به بسترهاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سازماني در تحليل حوادث و عدم بهره‌گيري از يافته‌هاي ميان‌رشته‌اي باعث گرديده تا گزارش‌هاي مذكور صرفاً به ارايه فهرستي از عوامل خطر و توزيع آماري حوادث برحسب متغيرهاي كمي و جمعيت‌شناختي اكتفا نموده و در نتيجه نسبت به فرايند ساخت اجتماعي حوادث و ماهيت پرابلماتيك مفهوم حادثه اجتناب نمايند. از اين رو، پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده از ظرفيت ديگر رشته‌هاي علمي، نظير جامعه‌شناسي انتقادي و اقتصاد سياسي محدويت‌هاي علوم ايمني و رويكردهاي متعارف فني و تخصصي آن را در تبيين يك‌جانبه و تك‌بعدي حوادث ناشي از كار نشان دهد. به‌منظور دستيابي به اين هدف، در پژوهش حاضر، از روش‌شناسي كيفي به‌عنوان روش‌شناسي غالب و از روش مردم‌نگاري انتقادي جهت انجام عمليات تحقيق و متعاقباً از روش تحليل موضوعي جهت تجزيه و تحليل اطلاعات استفاده شده است. يافته‌هاي به‌دست آمده در اين پژوهش شامل هفت مقوله عمده است كه در قالب چرخه ساخت اجتماعي حوادث نشان داده شده است. درمجموع، نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه حوادث ناشي از كار، بيش از آنكه به دليل بي‌احتياطي و ويژگي‌هاي فردي و روان‌شناختي كارگران باشد، از شرايط حاكم بر سازمان كار، روابط نابرابر قدرت و تجارب كارگران از محيط كار ناشي مي‌شود.

In safety sciences, accidents are unintended and non-scheduled events happening as one or more consecutive incidents as a result of unsafe acts or unsafe conditions, or both. Despite growing improvements in safety sciences in recent decades, the concept of accident, as a non-social phenomenon, is defined as neutral and meaningless, which occurs in an unintended and non-scheduled way through workers or machines. A significant amount of the research carried out in this field, following the tradition of epidemiology and behavioral psychology and by reducing the problem of safety and work health to a technical issue, emphasizes the role of individuals’ risk factors and human error in the occurrence of accidents. These studies neglect social, economic, cultural and institutional contexts in the analysis of accidents and take no advantage of interdisciplinary findings, as a result of which such reports only provide a list of risk factors and the statistical distribution of events in terms of quantitative and demographic variables; thus, they disregard the process of the social construction of accidents and the problematic nature of the concept of accidents. Therefore, the present study intends to expose the limitations of safety sciences and its conventional technical approaches in the unilateral and one-dimensional explanation of work-related accidents. For this purpose, in this research, qualitative methodology has been used as the dominant methodology, and critical ethnography has been utilized for the research process, and also thematic analysis has been employed for data analysis. The findings of the study include seven main categories which are shown in the form of the social construction cycle of accidents. Finally, the results show that work-related accidents are mainly due to the conditions governing the organization, unequal power relations and workers’ experiences of work environment than carelessness and the individual and psychological characteristics of workers.