فرهنگ يانيق يا كورا-ارس؛تاكيدي بر عنوان كورا-ارس بر اساس مطالعات آماري

Yanik or Kura-Araxes Culture; Re-emphasizing the Kura-Araxes Culture Term Based on Pottery Statistic Analysis

پراكندگی سفال «كورا-ارس» در گستره وسیعی از خاورنزدیك، از شمال‌شرقی آناتولی تا جنوب لوانت درهزاره 4 و 3 ق.م. موضوع بحث و پژوهش بسیاری بوده است. مقاله حاضر، نتایج مطالعات گونه‌شناختی و مقایسه‌های سفالی انجام گرفته برروی 6 محوطه عصر مفرغ قدیم در شمال‌غرب ایران را نشان می‌دهد. در این تحلیل، مجموعه سفالی محوطه یانیق كه گاهاً از آن با عنوان مصطلح «فرهنگ یانیق» یاد می‌شود، به‌عنوان مجموعه مرجع برای مقایسه در نظر گرفته شده است و مجموعه‌های سفالی محوطه‌های «گوی‌تپه»، «هفتوان‌تپه»، «كهنه‌پاسگاه»، «كهنه‌تپه» و «كول‌تپه» جلفا، با 85 نوع از این مجموعه كه به تفصیل در پایان‌نامه سامرز[1] آورده شده است، مقایسه گردیده‌اند. در گام نخست، 496 قطعه سفال از 5 محوطه در 4 گروه گونه‌شناسی گردید؛ در گام بعدی، نمونه‌ها با مجموعه سفالی یانیق مقایسه و میزان شباهت نمونه‌های قابل مقایسه در جداول مربوط به هر محوطه ثبت شده است. سفال‌های مقایسه شده همانندی‌هایی را با 37 نوع از ظروف یانیق نشان می‌دهند كه 15 نوع آن شامل تنوعی از كاسه‌ها و 19 نوع شامل انواعی از سبوها است؛ در بین این محوطه‌ها، كول‌تپه جلفا با 14 نوع و محوطه كهنه‌پاسگاه با 6 نوع، به ترتیب بیشترین و كم‌ترین شباهت را با مجموعه سفالی یانیق نشان می‌دهند. در مجموع فرم و شكل مجموعه‌های سفالی مقایسه‌شده، شواهد اندكی از حضور سفال یانیق را در مناطق دیگر شمال‌غرب نشان می‌دهند و شاید با احتیاط بتوان گفت كه بین این محوطه با محوطه‌های دیگر، برهم‌كنش بین‌محوطه‌ای اتفاق نیفتاده است و هم‌گونی قابل ملاحظه‌ای، به‌غیر از ویژگی‌های فنی در مجموعه‌های سفالی محوطه‌ها دیده نمی‌شود. مقایسات انجام گرفته در راستای تأكید بر استفاده از اصطلاح كورا-ارس، برای اطلاق به فرهنگ عصر مفرغ قدیم در این حوضه جغرافیایی كه غرب و شرق فلات‌مركزی را نیز، در برمی‌گیرد بوده است؛ تا هم از تعدد عناوین استفاده شده كاسته شود و هم این‌كه عنوانی استفاده گردد كه ویژگی‌های این فرهنگ را به‌صورت جامع‌تری نشان می‌دهد. [1]. (Summers, 1984).  

The spread of Kura-Araxes pottery across the Near East from the Northeastern Anatolia to Southern Levant during the 4th and 3rd millennia B.C has been the issue of many researches and discussions. The current article showing the results of typological studies and ceramic comparisons carried out on 6 sites of the Early Bronze Age of northwest Iran. Here, the ceramic assemblage of Yanik Tepe which, sometimes has referred as so-called Yanik Culture, is considered as a comparative reference, and the assemblages from Kura-Araxes sites such as: Goey Tepe, Haftavan Tepe, Kohneh Pasgah, Kohneh Tepe, Kul Tepe Jolfa have been paralleled with 85 pottery types of Yanik described in detail by Summers. Firstly, 496 shreds from 5 sites have classified in 4 groups leading to recognition the diversity among types in 5 sites and facilitate the comparisons. This typology has also show that the sequence of types of 5 sites are not the same. In addition, the close ratio in 3 sites including Goy Tepe, Haftavan Tepe, and Kohneh Tape, has proved while this is not accrued at Kul Tape and Kohne Tepe. At the next step, the sherds have compared to Yanik pottery assemblage; The resemblance ratio of given sherds to Yanik pottery are recorded in the tables related to every site along with the descriptions related to every type helping to draw a complete picture of some shreds whose complete sample is obtained from Yanik. The compared sherds showing the similarities of 37 types of Yanik pottery; of them, 15 types include bowls of various shapes, 19 types include some types of jars and the 3 remaining types are including type 70: cooking pots, type 24: open cups, and type 74: wide shallow dishes. Among the compared types, types 19 and 25 show the most parallel with compared assemblages. Among these sites, Kul Tepe Jolfa with 14 types and Kohneh Pasgah with 6 types show the most and minimum similarities to Yanik pottery assemblage respectively. Therefore, comparisons proved that; in Goy Tepe only 13 sherds of total number of 69 potteries are comparable, and the ratio is 5.31; in Haftavan Tepe is only 10 sherds of total number of 41 shreds, and the ratio is 4.1; in Kul Tape the similarity is visible on 26 sherds of total number of 87 sherds and the ratio is 3.34; in Kohneh Pasgah only 10 sherds of total number of 67, and the ratio is 6.7; in Kohneh Tepe the only 15 shreds of total number of 232 shreds, and the ratio is 15.47. The results of carried out comparisons show that the pottery samples illustrate that there has been no intera-site interaction in between this site and other sites, and there is not significant convergent except technical characteristics of pottery production among sites. Comparisons were carried out to re-emphasize using the term Kura-Araxes to refer to the Early Bronze Age in this geographic area including the West and East of the center of Iranian plateau; aiming to reduce the multi-terminology and to use a title could explain the characteristics of this culture more comprehensively. The aim is not to eliminate this term from terminologies, but we want to emphasize on the discontinuity of using this term on the basis of the static analysis on potteries.