بررسي و مقايسه كمي و كيفي اسانس چهار اكسشن از مرزه (Satureja macrantha C. A. Mey.) در سال هاي مختلف پس از كشت در شرايط آب و هوايي تهران

جنس مرزه با نام علمي Satureja از خانواده Lamiaceae است و S.macrantha C. A. Mey. يكي از گونه هاي آن در ايران است كه در استان هاي زنجان، كردستان، همدان و كرمانشاه رويش دارد. در اين تحقيق به منظور زراعي كردن اين گونه و بررسي كميت و كيفيت مواد موثره آن در حالت زراعي، ابتدا بذر چهار اكسشن از اين گونه از رويشگاه هاي مختلف كشور جمع آوري شده و در مزرعه تحقيقاتي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور، در قالب طرح بلوك كامل تصادفي، در سه تكرار كشت شدند. به منظور بررسي و مقايسه كمي و كيفي اسانس اين اكسشن ها، سرشاخه هاي گل دار آنها، طي سه سال متوالي پس از كشت جمع آوري شدند و پس از خشك شدن در محيط آزمايشگاه به روش تقطير با آب مورد اسانس گيري قرار گرفتند. ضمن محاسبه بازده اسانس، تركيب هاي تشكيل دهنده اسانس ها با استفاده از كروماتوگرافي گازي تجزيه اي (Analytical GC) و گاز كروماتوگراف متصل به طيف سنج جرمي (GS-MS) و محاسبه شاخص بازداري مورد اندازه گيري و شناسايي قرار گرفتند. نتايج نشان داد كه تركيب هاي عمده اسانس همه اكسشن ها در سه سال متوالي پس از كاشت، تيمول، پارا-سيمن و گاما-ترپينن بودند كه مقادير آنها در اسانس اكسشن هاي مختلف با هم فرق داشت. البته كارواكرول هم در اسانس موجود بود كه مقدار آن قابل توجه نبود. همچنين براي كليه اكسشن هاي مورد بررسي با رشد و استقرار گياه، به تدريج بازده اسانس ها افزايش يافت. كيفيت اسانس ها نيز با افزايش عمر گياه، بجز براي يك اكسشن، به تدريج بهبود يافت، به نحوي كه گياهان سه ساله هم داراي بازده اسانس بالاتري بودند و هم درصد بيشتري از تركيب هاي فنلي تيمول و كارواكرول نسبت به گياهان يكساله داشتند. حذف و ظهور تدريجي برخي تركيب هاي غيرعمده اسانس هم در طول رشد گياه نشان داد كه تعيين مقدار كمي و آناليز اسانس گياه كاشته شده در سال اول پس از كاشت نمي تواند نتيجه قابل استنادي را توليد كند و براي دستيابي به نتايج قابل قبول حداقل بايد بررسي كمي و كيفي اسانس تا چندين سال متوالي ادامه يابد.