نگاهي به تحقيقات شوري در ايران با تاكيد بر بهبود توليد گياهان زراعي

A glance to the salinity research in Iran with emphasis on improvement of field crops production

شوري آب و خاك به طور روزافزون تهديدي جدي براي كشاورزي در مناطق خشك و نيمه خشك مانند ايران محسوب مي شود. تنش شوري، به عنوان يكي از مهم‌ترين عوامل كاهش توليدات كشاورزي بيش از حدود 100 سال است كه موضوع بسياري از تحقيقات جهاني بوده است. منابع علمي موجود در كشور نشان مي‌دهد كه تحقيقات به‌زراعي و به‌نژادي گسترده‌اي در ارتباط با توليد گياهان زراعي در شرايط شور در دانشگاه‌ها و موسسات تحقيقاتي كشور در طول نيم قرن اخير تا كنون انجام شده است. در اين مقاله، تحقيقات شوري انجام شده در ايران از سال 1356 تا كنون و چالش‌هاي آن مورد بررسي و تحليل قرار گرفته و در پايان نيز راهكارهايي براي آينده ارايه گرديده است. به نظر مي رسد كه عدم برنامه راهبردي مشخص، كمبود اعتبارات، فقدان فعاليت‌هاي گروهي و اطلاع ناكافي از مفاهيم شوري از مهم‌ترين چالش ها در تحقيقات شوري در ايران هستند. اجراي تحقيقات در مزرعه به جاي آزمايشات در محيط كنترل شده و گلخانه، انتخاب گياه زراعي مناسب براي شرايط شور بر اساس تحمل به شوري نسبي و كارآيي مصرف آب و تحقيق در باره مرحله سبز شدن و استقرار بوته به عنوان يك مرحله حساس به شوري، مي تواند به عنوان راهكارهاي كاربردي براي بهبود عملكرد گياهان زراعي در شرايط شور مورد استفاده قرار گيرد. اميد است كه اين گزارش بتواند كمكي به ارتقاي سطح علمي پژوهش‌هاي مربوط به شوري كرده و رويكردي نوين را در تحقيقات شوري كشور به بار بياورد.

Soil and water salinity have been increasingly threats for arid and semi-arid regions such as Iran. Salt stress, as one of the most important factors reducing agricultural production, has been subject of numerous worldwide researches for more than 100 years. Review of literature in Iran revealed that filed crops production improvement and breeding research in saline conditions have been widely conducted at Universities and Research Institutes during the last half century. In this study, published Iranian salinity researches from 1977 until present time were investigated and analyzed, and the challenges were discussed and finally some approaches have been suggestd for the future. It seems that lack of well defined strategic plan, shortage of research resources, lack of team-work and poor knowledge of salinity concepts are among the most challenges in salinity research in Iran. Research planning in the field instead of growth chambers and greenhouse experiments, selecting suitable crops for salt affected conditions based on its relative salt tolerance and water use efficiency, and research on emergence and establishment growth stages of crops as a sensitive phase could be some of the applied approaches for improvement of field crops yield in salt affetced conditions. It is hoped that this article can help to the updating of knowledge of researchers and brings new attitudes and visions in salinity research in Iran.