تحليل توزيع فضايي جمعيت در نظام شهري كلان منطقه آذربايجان

Investigating Spatial Distribution of Population in Urban System of Huge Area, Azerbaijan

عدم تعادل و توازن در نظام سكونتگاه‌ها از مهمترين چالش‌هاي توسعه شهرنشيني و نظام شهري در ايران است. با توجه به اينكه عدم تعادل در توزيع جمعيت زمينه‌ساز نابرابري در ساير بخش‌ها نظير فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي مي‌گردد، لذا تلاش در جهت ساماندهي اين وضعيت مستلزم مطالعه وضع موجود و بررسي روند طي شده در اين رابطه مي‌باشد. هدف اين مقاله، بررسي و تحليل نحوه توزيع فضايي جمعيت در نظام شهري كلان منطقه آذربايجان و تحولات آن در پنجاه و پنج سال گذشته (90 – 1335) است. نوع تحقيق كاربردي و روش بررسي آن توصيفي- تحليلي است كه با استفاده از شاخص موران و تكنيك‌ها و شاخص‌هاي نخست شهري، تمركز و تعادل مورد بررسي قرار گرفته است. جامعه‌ي آماري مورد مطالعه، شامل شهرهاي استان‌هاي آذربايجان-غربي، آذربايجان شرقي و اردبيل (124 شهر) مي‌باشد نتايج حاصل از شاخص موران، توزيع تصادفي مراكز شهري و جمعيت شهري را در منطقه آذربايجان نشان مي‌دهد. همچنين نتايج پژوهش بيانگر اين است كه همواره تعادل در منطقه رو به افزايش بوده و فاصله شهرهاي بزرگ با شهرهاي مياني و كوچك در طول زمان، در كل سيستم شهري كاهش يافته است. علاوه بر اين، حركت به سمت توزيع مطلوب جمعيت شهري در منطقه و بازگشت به شرايط تعادل در سلسله مراتب نظام سكونتگاهي شهرهاي منطقه آذربايجان مشاهده مي‌شود.

Imbalance in settlement system is one of the most important challenges of urbanization development and urban system in Iran. Considering Imbalance in population distribution is the cause of inequality in other sections such as economic, social and political activities, any efforts to regulate it requires the study of current situation and trends in this field. This article aims to investigate the spatial distribution of population in urban system of huge area, Azerbaijan and its development in the last fifty-five years (1956-2011). The research was applicatory and its method was descriptive-analytic. Using Moran index and prime city techniques and indexes concentration and equilibrium were considered. The studied statistical population included cities of western Azerbaijan, eastern Azerbaijan, and Ardebil (124 cities). The findings resulting from Moran index indicated the random distribution of urban centers and urban population in Azerbaijan. Also the results showed that the equilibrium of the region increased and the distance between big cities and central and small cities declined over time in the urban system as a whole. In addition, any movement towards optimal distribution of urban population in the region and returning to equilibrium conditions in the urban hierarchy was observed in Azerbaijan.