نقش مشخصه [گستردگي چاكناي] در رفتار واجي سايشي‌هاي زبان فارسي

The Role of [Spread Glottis] in the Phonological Behavior of Persian Fricatives

نقش تقابلي مشخصه [گستردگي چاكناي] در توصيف همخوان‌هاي انسدادي و سايشي در ساير زبان‌ها مانند زبان انگليسي تاييد شده است؛ ولي در زبان فارسي، نقش اين مشخصه تنها درمورد انسدادي‌ها بررسي شده و درمورد نقش آن در رفتار واجي همخوان‌هاي سايشي پژوهشي انجام نشده است. در اين مقاله، نشان مي‌دهيم كه در چارچوب نظريه زمان‌بندي چاكنايي، توصيف سايشي‌ها با اين مشخصه حنجره‌اي توجيه آوايي مي‌يابد، سپس براساس فرض تمايزدهندگي آن در همخوان‌هاي سايشي، امكانات آوايي زبان فارسي در چارچوب رويكرد اشتقاقي را برمي‌شماريم و درنهايت نشان مي‌دهيم كه با استفاده از آن مي‌توانيم درمورد برخي فرآيندهاي به‌ظاهر بي‌ارتباط با هم، مانند سايشي‌شدگي انسدادي ملازي، سايشي‌شدگي آغازه دميده و واك‌داري پساسايشي، تحليلي اقتصادي‌تر و كارآمدتر در چارچوب نظريه خودواحد و نظريه‌ بهينگي ارايه دهيم؛ به همين دليل، پيشنهاد مي‌كنيم كه انفجاري‌هاي بي‌واك و سايشي‌هاي بي‌واك در يك طبقه طبيعي درنظر گرفته شوند كه وجه مشترك آن‌ها نه با نبود يك مشخصه، يعني [-واك]، بلكه با بود مشخصه‌ [+گسترده] تعريف مي‌شود؛ اين در حالي است كه جفت واك‌دار آن‌ها نيز با توجه به مشخصه [-گسترده] در يك طبقه طبيعي جاي مي‌گيرند.

The contrastive function of [spread glottis] in the description of stops and fricatives has been approved in many languages, such as English, but its role in the phonological behavior of Persian stops, not fricatives, has been discussed yet. This paper based on Glottal timing theory shows that regarding this laryngeal feature in the description of Persian fricatives has got phonetic plausibility. By taking its contractiveness into account, Persian phonetic possibilities, then, regarding this feature has been dedicated in the framework of derivational approach. The results also show that applying this feature brings more economic and efficient analyses about some superficial unrelated phonological processes such as spirantisization of velar stop, fricativization of aspirated onsets and postfricative voicing based on autosegmental and optimality theoreis. This is why this paper suggests that voiceless fricatives together with voceless stops would form a natural class based on the shared feature, that is [+spread], and their voiced counterparts form a natural class due to shared [-spread] as well.