نظم هستي و بايستي؛ كتاب تكوين‌ ‌و كتاب تدوين

Order of Being and Ought-tos in the Book of Creation and the Book of Religion

مباحث پيرامون نظم در حكمت اسلا‌مي ذيل دو عنوان و اصطلا‌ح بارز مطرح شده‌اند: «كتاب تكوين» و «كتاب تشريع/تدوين». كتاب تكوين، نظم قهري و اجباري حاكم بر عالم را تبيين و توصيف ميكند و كتاب تدوين، سلسله قوانيني را شامل ميشود كه براي نظم بخشيدن به سير كمال انسان ترسيم شده‌اند. ويژگي عمده كتاب تدوين اينست كه بر اساس مريد و مختار بودن انسان ترسيم شده است و بنابرين مجموعه‌يي از قوانين و دستورالعملهاي پيشنهاديست نه اجباري. در حكمت متعاليه ايندو نظام منطبق بر يكديگر دانسته شده‌اند. ملا‌صدرا خود از ايندو به «امر تكويني» و «امر تشريعي» تعبير كرده است. براساس اين ديدگاه ملا‌صدرا ميتوان گفت نظم مدنظر وي، حتي در مورد قوانين بشري و اجتماعي، نه از سنخ امور اعتباري بلكه امري واقعي و عيني است. در حكمت متعاليه، بتبعيت از آموزه‌هاي ديني، راه درست كمال انساني نيز راهي ترسيم شده و مشخص دانسته شده است كه همانا تبعيت از اصول حاكم بر هستي يا بتعبير علا‌مه طباطبايي، تبعيت از فطرت است. اين راه و نظام در تمام زمانها و مكانها بين افراد و جوامع مشترك است تا امكان سعادتمندي براي همگان فراهم گردد و زندگي اجتماعي ميسر باشد.

The discussion regarding the problem of order in Islamic wisdom are classified under two titles: “book of creation” and “book of divine legislation/religion”. The book of creation explains and describes the necessary order dominating the world. The book of religion contains the rules which have been devised to grant order to Man’s process of perfection. The major feature of the book of religion is that it has been developed based on the idea of Man as a free-willed being. Therefore, it contains a collection of recommended rules rather than obligatory laws. In the Transcendent Philosophy, these two types of order match each other. Mulla Sadra, himself, refers to them as “genetic” and “religious” affairs. Based on this view, we can say that, even with regard to human and social laws, the order intended by Mulla Sadra is of the type of real and objective, rather than mentally-posited, affairs. In the Transcendent Philosophy, obeying religious teachings is considered to be the right path leading to human perfection. This is the same as obeying the principles dominating the system of being or, in ‘Allamah Tabataba’i’s words, obeying fitrah or the primordial nature. This path and order are shared by all individuals and societies at all times and in all places and provide the possibility for happiness and living a social life for all human beings.