نگرشي بر حيات شهري در ايران دوران اسلامي

شهر به عنوان دستاورد حیات جمعی انسان سهم زیادی در روند تكاملی تمدن او داشته است. شهرنشینی در ایران هم كه در نتیجه تحولات تاریخی دوران اشكانی و ساسانی شكل مشخص به خود گرفت نقش مهمی در روند تمدنی ایران داشته است.از زمان ساسانیان به بعد شهر و روستا فاصله‌ محسوسی پیدا كرده و شهرها كاركرد مشخص‌تری به خود گرفته‌اند.ساختار زندگی شهری نیز در همین‌ دوره و تحت تأثیر شرایط تاریخی آن صورت مشخص یافته است.از این زمان فرم و ساختار زندگی‌ شهری صورت منسجمی‌تری به خود گرفته و تحت تأثیر چهار عامل اصلی«كاخ»،«معبد»،«استحكامات» و«بازار»كه می‌توان آنها را در سه بخش«كهندژ»،«شارستان»و«ربض»معرفی كرد،نمود عملی پیدا كرده است.ساختار زندگی شهری كه از اراده حكومتی تأثیرپذیری زیادی داشت البته بعد از مرتبه حكام‌ از نوعی پویایی اجتماعی و اقتصادی برخوردار بود در دوران اسلامی نیز تداوم یافت.باوجوداین‌ فرهنگ و نگرش اسلامی شهرنشینی را تحت تأثیر قرار داد و تا اندازه‌ای بافت و ساخت آن را دگرگون‌ كرد.از این پس شهر ایرانی به لحاظ ساختاری تركیبی از ویژگی‌های عصر ساسانی و ویژگی‌های‌ خاص دوران اسلامی را در خودداراست.در هردو دوره ساخت سیاسی حاكم كه با نهاد دین نیز ارتباطی تنگاتنگ داشت تأثیر بیشتری بر ساختار حیات شهری می‌گذاشت و موجب می‌شد كه شهرهای‌ مملكت ایران بیشتر به عنوان یك مركز سیاسی كه كاركرد اداری-اجرایی پر رنگتری داشتند،مطرح‌ باشند.در این مقاله كه ساختار زندگی شهری در تاریخ ایران دوره اسلامی تا قرن هفتم هجری مورد بررسی قرار گرفته،روشن كردن ارتباط میان ساخت سیاسی جامعه و چگونگی ساختار حیات شهری‌ مورد نظر می‌باشد.