گواه‌نمايي در زبان فارسي امروز

Evidentiality in Contemporary Persian

اين جستار به بررسي گواه‌نمايي در زبان فارسي معاصر از ديدگاه رده‌شناسي اختصاص دارد. گواه‌نمايي مقوله‌اي دستوري است كه نقش آن نشان دادن منبع اطلاع است. در آغاز، اين مقوله دستوري و انواع رده‌شناختي آن معرفي مي‌گردد. با جمع‌آوري و تجزيه و تحليل داده‌هاي مختلف از زبان گفتاري و نوشتاري فارسي معاصر و همچنين متون كلاسيك به دنبال پاسخ اين پرسش بوده‌ايم كه آيا گواه‌نمايي در اين زبان به عنوان يك مقوله دستوري وجود دارد يا خير. اين بررسي نشان مي‌دهد كه در زبان فارسي همچون ساير زبان‌هاي جهان ساخت‌هاي گوناگوني كه نقش اصلي آنها بيان گواه‌نمايي نيست ممكن است بيانگر معناي ثانوي گواه‌نمايي نيز باشند. زبان‌شناسان اين‌ها را راهكار گواه‌نمايي ناميده‌اند و مهم‌ترين راهكارهاي اين‌چنيني در فارسي معاصر شامل ساخت ماضي نقلي، فعل‌هاي ادراكي و شناختي، فعل‌هاي اظهاري غيرشخصي، ساخت مجهول، نقل‌قول و غيره مي‌باشد. در ادامه نشان داده مي‌شود كه در زبان فارسي علاوه بر اين راهكارها يك نوع گواه‌نمايي دستوري محدود به زمان گذشته نيز وجود دارد كه حاصل دستوري شدن ساخت‌هايي با نمود كامل است. با ارايه شواهد مختلف همزماني و درزماني نشان داده‌ايم كه كاركرد اصلي ساخت‌هاي معروف به ماضي نقلي استمراري و ماضي ابعد در فارسي معاصر بيان گواه‌نمايي غير دست‌اول مي‌باشد؛ بنابراين، گواه‌نمايي دستوري در زبان فارسي شامل يك تمايز دوگانه غير دست‌اول در برابر ساير انواع گواه‌نمايي و محدود به زمان گذشته است.

This paper aims at investigating evidentiality in contemporary Persian from a typological point of view. First the category of evidentiality and its types in the languages of the world is introduced. Gathering and analysing data of spoken and written form of this language as well as classic texts, an attempt was made to see whether evidentiality exists in this language as a grammatical category or not. This study shows that in Persian like all languages of the world non-evidential categories like passive, perfect, complementations, etc. acquire evidential extensions as evidential strategies. Moreover, some lexical means such as verbs of perception, cognition and saying and various adverbs may take an overtone of evidentiality. However, the most significant finding of this paper is that in contemporary Persian there is a kind of grammatical evidentiality expressed by means of a perfect progressive and a double perfect construction. These constructions are used to refer to non-first hand information. Some evidence is provided showing the grammaticalisation of these perfect constructions to express non-first hand information in contemporary Persian. Indeed, contemporary Persian has a restricted grammatical evidentiality stemming from perfect aspects.