مستشرقان و مهاجرت علماي جبل عامل به ايران در دوره صفوي

The Sholars of Oriental Studies and the Immigration of ‘Amilis ‘ulama to Safavid Iran

علت واهميت مهاجرت علماي جبل عامل به ايران در دوره صفويه، محل بحث مستشرقان است كه در دهه هاي اخير سبب ايجاد دو گرايش بين آن ها شده است. گروهي با نظريه سنتي خاورشناسان كه اولين بار توسط ادوارد براون مطرح شده موافقند. وي با تاكيد بر اهميت اين رويداد در تاريخ صفويه، علت دعوت شاه اسماعيل از علماي جبل عامل و مهاجرت آنان به ايران را كمبود علما و منابع شيعي در ايران دانسته است. بيشتر مستشرقان متقدم صفوي پژوه مانند راجر سيوري و آلبرت حوراني و از پژوهش گران جوان تر خانم رولا ابيساب از جمله طرفداران اين نظريه هستند. گروهي نيز با اندرو نيومن استاد دانشگاه ادينبورو موافقند كه اهميت اين مهاجرت را كمتر دانسته و علت روي آوردن شاه اسماعيل به علماي جبل عامل را عدم استقبال علماي شيعه ايران و بحرين از دعوت وي م يداند. به اين ترتيب اكنون ابيساب و اندرو نيومن در واقع نمايندگان اين دو گروه از مستشرقان شناخته م يشوند. به نظر مي رسد تفاوت ديدگاه هاي مستشرقان در اين مورد برگرفته از تفاوت در چارچوب هاي مطالعاتي آنان باشد. در حالي كه اندرونيومن با استفاده از استنادات تاريخي بيشتر به تحولات سياسي-مذهبي خصوصا در قالب تعارض اصولي- اخباري توجه دارد، ابيساب با استفاده از همان اطلاعات تاريخي، موضوع را از منظري متفاوت و در قالب رقابت و دشمني صفوي- عثماني بررسي مي كند نگارنده در اين مقاله با بررسي هر دو ديدگاه مستشرقان كوشيده است تا به يك جمع بندي بين اين دو ديدگاه دست يابد.

The cause and significance of the immigration of ‘Amilis ‘ulama to Iran in Safavid era is a polemical topic among the scholars of oriental studies in the last few decades. Some of them agreed with Edward Browne who believed that the paucity of shi’i sources and ‘ulama in Iran was the main reason for the invitation by Safavid kings. Most of the pioneer scholars such as Roger Savory, Albert Hourani and among the youngers, Rula Jurdi Abisaab supported this assumption. On the other hand, some scholars approved Andrew Newman viewpoint that diminished the importance of the immigration and maintained that the main reason for the invitation of ‘Amilis ulama by Shah Isma’il was since the Shi’i‘ulama of Bahrain and Irak denied and underestimated this invitation and accused the Safavid kings to extremism. Meanwhile, Abissab and Newman are both the representatives of those two theories among the scholars. It seems that the differentiate is derived from the distinctive frameworks of their studies. While Newman considered the issue in a ‘Usuli-Akhbari framework, Abissab used the same information and evidence in a Safavid-Ottoman framework. In this article, both viewpoints will be compared and assimilated.