مكان يابي شهرهاي جي و يهوديه در رستاق جي اصفهان و جابجايي مركز قدرت تا برآمدن سلجوقيان

The Siting of Jay and Yahudiya Cities in the Rostāq-i Jay of Isfahan and the Change in the Seat of Power until the Rise of Seljuks

شهر جي از دوران قبل از اسلام و شهر يهوديه در دوران اسلامي در دشتي قرار گرفته‌اند كه از سه طرف به ارتفاعات، محصور شده‌اند. عمده اين محدوده در متون جغرافيايي دوران اسلامي به نام رستاق جي، مهم‌ترين رستاق خوره اصفهان، معروف بوده است. وجود رودخانه زاينده‌رود، كه از ميان رستاق عبور مي كند، و موقعيت كوه‌ها، كه روي تمامي آن‌ها و برخي كوه‌هاي مجاورشان شواهدي از قلاع و استحكامات ديده مي‌شود، در كنار قرار گرفتن رستاق جي در مركز ايران، باعث شده تا شهر جي از قبل از اسلام تا قرن چهارم ه.ق. مركز خوره اصفهان و از مهم‌ترين شهرهاي ايران ساساني و جهان اسلام به‌شمار رود. در قرن چهارم ه.ق. با حضور آل بويه و تصميم آن‌ها براي انتقال مركز قدرت از جي به يهوديه و در پي آن احداث دروازه ها و سپس ديوار شهر يهوديه، از اهميت جي كاسته و در عوض شهر يهوديه تبديل به مركز خوره اصفهان و يكي از مهم‌ترين شهرهاي جهان اسلام و از مراكز اصلي ايالت جبال گرديد. به اين ترتيب، افول شهر جي در مقابل رشد شهر يهوديه ارتباط مستقيمي با روي كار آمدن حكومت آل ‌بويه و تصميمات آن‌ها براي جابجايي مركز قدرت از جي به يهوديه داشته است. امروزه با توجه به تخريب كامل ديوارهاي هر دو شهر اطلاعات موجود از موقعيت آن‌ها محدود به نوشته‌هاي متون تاريخي و جغرافيايي، اندك شواهد باقي‌مانده از ديوار شهر يهوديه تا چند دهه پيش و بخش‌هايي از خندق آن تا به امروز و همچنين حفاري صورت‌گرفته در تپه جي است. با اين همه، گويا با كمك متون جغرافيايي و تاريخي، شواهد باستان‌شناسانه، نقشه‌هاي قديمي و تصاوير ماهواره‌اي كرونا بتوان ديوار شهر جي و شهر يهوديه را در رستاق جي مشخص و آن‌ها را روي نقشه فعلي شهر نمايان ساخت.

The cities of Jay in pre-Islamic and Yahudiya in the post Islamic period were located in a plain delimited from three sides by surrounding heights. This area, referred to in historical and geographical documents as the Rost?q-i Jay, was the most important rural district of Isfahanʹs khora. With rising of Buyids, they decided to change the seat of power from Jay to Yahudiya and consequently the construction of the city wall. Given the complete destruction of both city,s wall, the only data available on their location are limited to the texts and few archaeological traces. Therefore, while analyzing the reasons for change of hub in Isfahan from Jay to Yahudiya, the article tries to determine the location of walls of Jay and Yahudiya in Jay district on the basis of geographical and historical texts, archeological evidence, old maps and satellite photos, and traces them on the current city,s map.