كتيبه‌نگاري الوان: ويژگي‌هاي تاريخي و هنري كتيبه سردر مدرسه خان

A Colourful Epigraphy: A Study of the Historical and Artistic Characteristics of Entrance Inscription of Madrasa-e Khan

مدرسه خان از معدود بناهاي موجود از دوران صفويه در شيراز است. اين مدرسه، كه به‌همت الله‌وردي‌خان و براي فراهم‌ساختن زمينه تدريس ملاصدرا بنا شده بود، از زمان ساخت تاكنون بارها و به علل مختلف آسيب ديده و در نوبت‌هاي متوالي نوسازي و مرمت شده است. اقدامات حاج ميرزا علي‌اكبرخان قوام‌الملك در فاصله تاريخي 1276-1279ق ازجمله مهم‌ترين تعميرات اين مدرسه در دوره قاجار بوده است و كتيبه سردر غربي به‌نوعي گزارش آن محسوب مي‌شود. در اين مقاله، ضمن معرفي كامل كتيبه مذكور، جنبه‌هاي تاريخي و هنري آن بر مبناي گردآوري كتابخانه‌اي و مشاهدات ميداني، و با روش تحقيق تاريخي - توصيفي بررسي شده است. كتيبه سردر مدرسه خان با قلم ثلث و شيوه كاشي هفت‌رنگ اجرا شده است. ايجاد فضاي بصري نسبتاً متقارن با استفاده از «لا»هاي متوالي و مكرر نيز ويژگي خاص تركيب خط اين كتيبه به‌شمار مي‌رود. در عين حال، شيوه آرايش و رنگ‌گذاري بر اين كتيبه يكي از بديع‌ترين نمونه‌هاي كتيبه‌نگاري در معماري اسلامي را نشان مي‌دهد. اين شيوه در اين مقاله با عنوان «كتيبه‌نگاري الوان» معرفي شده است و مشخصه اصلي آن استفاده نامتعارف اما سنجيده از لكه‌ها و سايه‌هاي رنگي در سطوح كتيبه است.

Madrasa-e Khan is one of few Safavid buildings in Shiraz. Commissioned by ‘Allah-Verdi Khan’ in order to provide a place for Molla Sadra’s teachings, it has been time and again destroyed due to various causes and consequently renovated and restored on consecutive occasions. Haj Mirza Ali Akbar Khan Ghavam al-Molk’s attempts during 1276-1279 A. H are considered the most important restorations the building has gone through during Qajar period; its details has been documented in the building’s west entrance inscription. Introducing the inscription thoroughly, this study aims at investigating its historical as well as artistic aspects. It has conducted by historical-descriptive method of research based on desk study and field observations. Entrance inscription of Madrasa-e Khan is written with thuluth script in cuerda seca work. It is caracterised by development of a rather symmetrical composition using repetitive hastaes. At the same time, decorating and colouring style of the inscription can be regarded as one of the most innovative examples of epigraphies used in Islamic architecture. Characterized by unfamiliar yet deliberate use of coloured dabs and shades, this style has been referred to as “colourful epigraphy”, throughout this study.