بررسي و تبيين فرايند انتخاب نماگرهاي سنجش و ارزيابي پايداري سكونتگاه‌هاي روستايي حوزه‌ي كلان‌شهري با تاكيد بر كلان‌شهر تهران*

Study and Defining the Process for Selecting Sustainability Evaluation and Appraisal Indicators for Rual Habitats of Metropolitan Areas Case:Tehran Metropolitan

امروزه رويكرد توسعه‌ي پايدار به عنوان چارچوبي براي تحليل پايداري نظام سكونتگاه هاي انساني به طور عام و سكونتگاه هاي روستايي به‌طور خاص از ارزش و اعتبار بالايي برخوردار است. اما به‌دليل نسبي بودن مفهوم‌پايداري درشرايط متفاوت‌ مكاني-‌زماني، پيچيدگي‌هاي چشمگيري نيز فراروي پژوهشگران است و به‌همين دليل تحليل پايداري در شرايط‌متفاوت مستلزم در دسترس بودن نماگرهاي مشخصي است كه در انطباق كامل با واقعيات موضوع مورد نظر بوده و نيز امكان شناخت كامل ويژگي‌هاي جامعه‌ي مورد مطالعه را فراهم نمايد تا به‌گونه اي مناسب راهكارهاي پايدارسازي نيز مشخص گردند. حوزه‌هاي كلان‌شهري از جمله حوزه‌هايي است كه به واسطه‌ي نظام متفاوت روابط مختلف سكونتگاهي و حضور و جريان نيروهاي مختلف اجتماعي، اقتصادي و سياسي نشات گرفته از قطب كلان‌شهري، سيمايي متفاوت را به كانون‌هاي روستايي خود بخشيده است به گونه اي كه متاثر از اين نيروها و فرايندهاي اثرگذار، سكونتگاه‌هاي روستايي آن از ويژگي‌هاي اجتماعي- فرهنگي، اقتصادي و زيست محيطي متفاوتي با ساير حوزه هاي روستايي برخوردارند و نماگرهاي معمول و مرسوم قابليت ارزيابي تمام واقعيات و نيروها و روندهاي اثرگذار و اثرپذير منحصربه‌فرد را در حوزه‌هاي كلان‌شهري ندارند؛ به همين دليل، سنجش و ارزيابي پايداري در چنين فضايي مستلزم تدوين يك روش شناسي خاص و بسته هاي نماگر ويژه مي باشد. اين پژوهش با چنين رويكردي به دنبال تدوين و بومي سازي مجموعه اي از نماگرهاي سنجش و ارزيابي پايداري در ابعاد مختلف براي سكونتگاه هاي روستايي واقع در حوزه‌ي كلان‌شهر تهران است. روش شناسي انجام اين پژوهش مبتني بر روش‌هاي تحليلي- توصيفي و پيمايشي است. اين پژوهش ضمن معرفي يك چارچوب روش شناختي نوين با استفاده از نظرسنجي از نخبگان علمي، تعداد 64 نماگر (از بين تعداد 206 نماگر) مشتمل بر 15 نماگر محيطي- اكولوژيك، 21 نماگر اجتماعي- فرهنگي، 15 نماگر اقتصادي و 13 نماگر كالبدي- زيرساختي را براي سنجش و ارزيابي پايداري روستاهاي حوزه‌ي كلان‌شهري انتخاب كرده است كه استفاده از آن‌ها امكان يك بررسي واقعيت گرا و تحليل شرايط پايداري در سكونتگاه‌هاي روستايي محدوده‌هاي كلان‌شهري را فراهم مي‌نمايد. نتايج اين پژوهش همچنين نشان مي‌دهد كه در ارتباط با تحليل متوسط ارزش نماگرهاي انتخاب شده نماگرهاي اجتماعي- فرهنگي با 92/7 امتياز در مقايسه با ساير نماگرها از اعتبار بيشتري در تحليل پايداري برخوردارند. نماگرهاي اقتصادي با 8/7 امتياز، طبيعي با 34/7 امتياز و نماگرهاي كالبدي- زيرساختي نيز با 32/7 امتياز در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند.

Today, sustainable development approach has a great value and importance as a framework for sustainability analysis of human settlements as general and rural settlements, as particular. But due to relative concept of sustainability in different location and time situations,the researchers are faced with considerable complexities. Hence, analysis of sustainability in different situations needs the availibility of certain indices which are fully compatible with the facts of the considered subject and also provides the full recognition of the characteristics of the under study society , in a way to determine the proper methods for sustainabaility. Metropolitan areas are among the areas that due to different systems of various relationships of habitats and the presence of socio- economical and political forces originating from metropolitan area, has given a different characteristics to its adjacenct rural settlements, hence due to these forces and processes, rural areas have a different socio- cultural, economical and environmental characteristics comparing with the other rural areas. Therefore, the current and public indexes are not eligible to evaluate all the facts and unique effective forces and trends in metropolitian areas. So the evaluation and assessment in such a situation requires the development of a particular methodology and special indicator package. This study, with such an approach, seeks the development and localization of a set of evaluation and assessment indices in different dimensions for rural habitats residing at rural settlements of Tehran metropolis area. Methodology of this study is based on descriptive- analysis and surveying methods. This study , while providing a new methodological framework, by using the view point of scientific experts introduced 64 indices (among 206 indices)including 15 ecological environmental indices, 21 socio-cultural, 15 economical, and finally 13 physical- infrastructural indicators for evaluating and assessment of sustainablility of rural settlements at metropolitian areas, which using them provides a real study and analysis of sustainability conditions in rural settlements of metropolitian areas.The results of this study shows that regarding the average analysis of the value of selected indices, the socio-cultural indices with 7.92 scores in comparing with the other indices has more validity in analysis of sustainability , economical indices with 7.8 scores, natural with 7.34 and physical –infrastructural ones with 7.32 scores are placed at the next leve