معين شدگي و تحول ساخت مجهول در زبان فارسي از مجهول ايستا به مجهول پويا

Auxiliation in Persian and Evolution of Passive Structure from Stative to Dynamic Passive

«معين شدگي» از معمول ترين موارد دستوري شدگي در زبان‌ها است و به كاربرد افعال واژگاني در نقش فعل معين در برخي ساخت‌هاي دستوري اطلاق مي شود. در زبان فارسي نيز اكثر فعل هاي كمكي امروز، قبل از فارسي دري عمدتاً فعل واژگاني بودند و كاربرد ثانوي آنها در نقش فعل معين نتيجه معين شدگي است. در اين مقاله با بررسي روند تحول ساخت مجهول از فارسي باستان و ميانه تا فارسي دري به اين مسيله مي پردازيم كه آيا «شدن» كه امروز علاوه بر يك فعل اسنادي نقش فعل معين را در ساخت مجهول دارد، در فارسي باستان و ميانه نيز چنين كاربردي داشت يا اينكه نقش آن به عنوان فعل كمكي در ساخت مجهول حاصل فرايند معين شدگي در فارسي دري بوده-است. براساس شواهد موجود در متون فارسي باستان و ميانه در خصوص چگونگي ساخت مجهول و نيز كاربرد «شدن» قبل از فارسي دري اين نتيجه بدست مي آيد كه ساخت مجهول در فارسي امروزي درواقع حاصل تحول از مجهول ايستا به مجهول پويا بوده است. اين تحول به تدريج با گرايش به استفاده از افعالي با مفهوم پوياي «شدن» به جاي مفاهيم ايستاي «بودن» و «استيدن» در ساخت مجهول از فارسي ميانه به بعد آغاز شد. اما كاربرد فعل «شدن» به عنوان يك فعل كمكي مجهول ساز نتيجه معين شدگي اين فعل در فارسي دري بوده است. همچنين با مقايسه تحول ساخت مجهول در زبان فارسي و تحولي مشابه در برخي زبان‌هاي ديگر نتيجه مي گيريم كه از منظر رده-شناختي، شكل گيري مجهول پويا فرآيندي است كه از يك گرايش غالب در زبان به رفع ابهام بين مفهوم اسنادي و مفهوم مجهول نشات گرفته است.

Auxiliation is a subfield of the more familiar field of grammaticalization in world languages and deals with the way in which complex lexical verb structures develop over time into auxiliary grammatical structures in some of their usages. Most auxiliaries in New Persian were used just as lexical verbs in Old or Middle Persian and converted into auxiliaries through grammaticalization. The present study deals with the process of auxiliation of "shodan" in passive structure in Persian. This paper by providing instances of the passive structures in Old and Middle Persian provides an answer to the question of whether the usage of "shodan" as an auxiliary in passive structure goes back to the Old Persian or has been the outcome of grammaticalization. According to the existing evidences, the grammatical function of "shodan" in New Persian has been acquired through auxiliation during Dari (early New Persian) in the process of the evolution of passive structure from stative passive in Old and Middle Persian to dynamic passive in Dari. From typological view point, comparing the evolution of passive structure in Persian with similar processes in some other languages makes it clear that such an evolution has been due to a common tendency in languages towards dynamic passive in order to disambiguate passive structures.